Με τη σύλληψη ενός συγγραφέα για την κατοχή βίντεο με σεξουαλική κακοποίηση παιδιών είδαμε να συμβαίνει κάτι που επαναλαμβάνεται όταν ο θύτης τυγχάνει άνθρωπος της τέχνης ή του πολιτισμού: πλήθος πρωτοσέλιδων και ρεπορτάζ, άπειρα σχόλια και αναλύσεις όπου αναζητούνται τα πειστήρια ενοχής στα βιβλία του φερόμενου δράστη.
Το γεγονός ότι ο συγκεκριμένος έγραφε βιβλία για παιδιά και εφήβους προσθέτει μια νότα έξτρα διαστροφής στη φαντασία του κοινού. Έτσι, κάποιες φράσεις από ένα βιβλίο ή δυο λόγια από μια συνέντευξη του ερμηνεύονται εκ των υστέρων σαν κρυφά νεύματα και υπονοούμενα της εγκληματικής του δράσης.
Ως έναν βαθμό είναι προβλέψιμη αυτή η ταύτιση των γραπτών ενός δημιουργού με τις άσχημες πράξεις του ή τη συμπεριφορά του στην πραγματική ζωή.
Όπως όμως είναι ελαφρώς γελοίο το να εκπλήσσεται κανείς με εγκληματίες που αποδείχτηκε πως είναι συγγραφείς ή «διανοούμενοι» (ως εάν οι ιδιότητες αυτές να καθιστούν κάποιον απρόσβλητο στα πάθη του κόσμου αυτού), έτσι αναδίδει κάτι θλιβερό αναχρονιστικό κι αυτή η συσχέτιση των όσων δημιουργεί κανείς συγγραφικά ή καλλιτεχνικά με αυτά που διαπράττει στην υπόλοιπη ζωή του.
Με μια έννοια, η ενοχοποίηση των έργων επειδή ο δημιουργός τους μπορεί να έχει διαπράξει ένα έγκλημα είναι μια μορφή κακοποίησης. Μπορεί να φαντάζει ανώδυνη ή και πολυτέλεια μπροστά στην αθλιότητα των «αναζητήσεών του», διατηρεί όμως ένα περιβάλλον πνιγηρής καχυποψίας και ηθικολογικής παράνοιας.
Με μια έννοια, η ενοχοποίηση των έργων επειδή ο δημιουργός τους μπορεί να έχει διαπράξει ένα έγκλημα είναι μια μορφή κακοποίησης. Μπορεί να φαντάζει ανώδυνη ή και πολυτέλεια μπροστά στην αθλιότητα των «αναζητήσεών του», διατηρεί όμως ένα περιβάλλον πνιγηρής καχυποψίας και ηθικολογικής παράνοιας.
Θα ισχυριστεί κανείς πως δεν μπορεί να απαιτεί από δημοσιογράφους ή πολίτες να ξέρουν το άλφα και το ωμέγα της νεότερης αισθητικής θεωρίας: για παράδειγμα, ότι τα λογοτεχνικά κείμενα δεν είναι απλώς οι προθέσεις του συγγραφέα τους και πως αν ο ήρωας σε ένα διήγημα τυγχάνει φασίστας ή τρομοκράτης, δεν σημαίνει πως ο συγγραφέας έχει, κατ’ ανάγκην, φασιστικές ή τρομοκρατικές σκέψεις. Ή να ξέρουν πως αν μέσα σε ένα βιβλίο κάποιος προσβάλλει και βρίζει ασύστολα αυτό δεν σημαίνει ότι ο συγγραφέας του εκφράζει κάποια δική του, ενδόμυχη, αντικοινωνική του τάση.
Καμιά φορά χρειάζεται να υπενθυμίσει κανείς πολύ βασικά πράγματα. Οι συγγραφείς, οι διανοούμενοι, οι πανεπιστημιακοί κ.λπ. μπορεί να είναι αυτό ή εκείνο, να είναι, ας πούμε, οπαδοί ολοκληρωτικών καθεστώτων απολαμβάνοντας τη σκληρότητα και την πολιτική βία. Ή να αποδειχτούν απατεώνες, κοινοί καταχραστές, κακοποιητικοί σύζυγοι ή ακόμα και παιδεραστές του σκοτεινού διαδικτύου. Αυτό δεν σημαίνει πως ό,τι έγραψαν και είπαν στη ζωή τους είναι μέρος της φονικής τους ιδεολογίας ή της νοσηρής τους διαστροφής.
Η καλή λογοτεχνία άλλο δεν κάνει από το να αναγνωρίζει τους πολύπλοκους και αντιφατικούς κόσμους των ηρώων της, που διατηρούν συχνά μια ζώνη σκιάς και αμφιβολιών.
Όσο και αν είναι, λοιπόν, αναμενόμενο το πάθος μας να βρούμε πίσω από τους χαρακτήρες των βιβλίων τις απόψεις του αποκλίνοντος, αυτό θυμίζει εντέλει εκείνη την άγονη άσκηση των γυμνασιακών μας χρόνων, τότε που μας ζητούσαν την κεντρική ιδέα ενός κειμένου.
Είναι άραγε η κεντρική ιδέα του (αγνώστου τελείως σε μένα) Παπαθεοδώρου η παιδοφιλική του διαστροφή; Είναι η κεντρική ιδέα του ενός ή του άλλου καλλιτέχνη και συγγραφέα οι φιλοφασιστικές του τάσεις, η χρήση ναρκωτικών, οι σεξιστικές του εκτροπές;
Οι νεκρές ψυχές μας θυμώνουν, μας αιφνιδιάζουν δυσάρεστα, μας σοκάρουν. Δεν είχα διαβάσει και δεν έτυχε να αγοράσω για την κόρη μου βιβλίο του συγγραφέα που κατηγορείται. Δεν θα ήθελα όμως να πεταχτεί στην πυρά ό,τι βγήκε από την πένα του επειδή ο ίδιος συνελήφθη για κάτι φριχτό και ηθικά ασυγχώρητο.
Όχι από κάποια τάχα γενναιόψυχη ευρυχωρία πνεύματος που αποδίδουν μερικοί στους «μετριοπαθείς». Η μετριοπάθεια είναι μύθος απέναντι σε φαινόμενα που ξεπερνούν την ανοχή και μας πληγώνουν και μας εξοργίζουν βαθύτερα. Όμως αναπαράγει μια ολέθρια παρεξήγηση η ταύτιση του έργου με τον άνθρωπο που έτυχε να το δημιουργήσει. Αν αυτός ο άνθρωπος από σάρκα πρέπει να πάει στην κόλαση, δεν είναι ανάγκη να ρίξουμε στην πυρά αυτά που πρόσφερε και ό,τι είπε και σκέφτηκε δημόσια.
Όσο κι αν η συγκεκριμένη στάση έχει μεγάλη δυσκολία στην πράξη, αποδίδει νομίζω δικαιοσύνη στις αποχρώσεις. Και οι αποχρώσεις, όπως έλεγε η Γεωργία Σάνδη, οι αποχρώσεις είναι η ίδια η λογοτεχνία.
πηγή: lifo
