ΣΤΗΝ ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΤΑΙΝΙΑ του Βιμ Βέντερς «Υπέροχες μέρες», ο πρωταγωνιστής είναι ένας μοναχικός 60άρης καθαριστής στις δημόσιες τουαλέτες του Τόκιο που βιώνει καθημερινά μια πανομοιότυπη ρουτίνα, χωρίς πολλούς περισπασμούς και πολύ μακριά από τους καταιγιστικούς ρυθμούς της μητρόπολης όπου ζει. Μοιάζει να αντλεί ευχαρίστηση από τη δουλειά του, ξυπνά πολύ νωρίς και παρατηρεί τις αλλαγές στη φύση, τρώει το κολατσιό του στο ίδιο παγκάκι κάθε φορά, μετά τη βάρδια του πίνει το ποτό του στο ίδιο μπαρ και τρώει στο ίδιο εστιατόριο, το βράδυ διαβάζει ένα βιβλίο πριν κοιμηθεί και οι κοινωνικές του επαφές είναι ελάχιστες.
Πέρα από τη σοφία του ζεν, την ωδή στη ρουτίνα και τις απλές χαρές της καθημερινότητας, η ταινία του Βέντερς αποτυπώνει και μια εντελώς ανοίκεια συνθήκη για τον μέσο Δυτικό άνθρωπο: μια ζωή χωρίς ίντερνετ, χωρίς οθόνες, χωρίς smartphones, χωρίς ψηφιακούς περισπασμούς και εφαρμογές. Οι έκπληκτοι θεατές της ταινίας έβλεπαν τον ήρωα του Βέντερς να φωτογραφίζει με μια παλιού τύπου φωτογραφική μηχανή, να ακούει μουσική από κασέτες, να μην έχει ιδέα τι είναι το Spotify, να αγνοεί το σκρολάρισμα, να ζει χωρίς deadlines, zoom meetings, τηλεργασία και χωρίς υπολογιστές στη δουλειά, ασκώντας μια καθαρά χειρωνακτική εργασία. Και όλα αυτά στην καρδιά του Τόκιο, σε μια πόλη άκρον άωτον της τεχνολογικής εξέλιξης.
Όχι, δεν ήταν μόνο η απλότητα που θαυμάσαμε ή και φθονήσαμε στις «Υπέροχες μέρες». Ήταν οι ανεπιστρεπτί χαμένες χαρές μιας μακρινής αναλογικής εποχής και ο χρόνος εκτός ψηφιακής πραγματικότητας που τουλάχιστον οι γεννημένοι τον προηγούμενο αιώνα προλάβαμε.
Μια νέα «τυραννία του παρόντος» αλλά και της συνεχούς επικοινωνίας έχει πια εγκατασταθεί και μας κάνει να ονειρευόμαστε μια ουτοπία του «πουθενά»· μια μέρα που κανείς δεν θα μπορεί να σε βρει ανά πάσα στιγμή και δεν θα είσαι alert για κανέναν.
Πριν από λίγους μήνες, στο Άμστερνταμ άνοιξε ένα καφέ με την ονομασία «The Offline Club», που είναι ό,τι ακριβώς λέει κι ο τίτλος του. Δεν είναι το πρώτο καφέ αυτού του είδους, όπου οι συσκευές απαγορεύονται, ωστόσο έχει ενδιαφέρον πως προωθείται ως ένα περιβάλλον ψηφιακής αποτοξίνωσης: «Είμαστε εδώ για όσους πιστεύουν ότι ξοδεύουν υπερβολικά πολύ χρόνο στα κινητά τους. Για όσους εκτιμούν το offline έναντι του online και την πραγματική ζωή αντί για την εικονική πραγματικότητα. Για όσους θέλουν να αποσυνδεθούν και να κάνουν ένα μικρό διάλειμμα από την καθημερινή ρουτίνα και το ατελείωτο σκρολάρισμα».
Σε μια εποχή στην οποία η υπερβολική χρήση των κινητών και ο εθισμός στα ψηφιακά μέσα αυξάνουν το άγχος και τη διάσπαση προσοχής, η τάση του Digital Detox ακούγεται όλο και περισσότερο, όπως ανεβαίνουν διαρκώς, ακόμα και σε άτομα της GenZ, οι πωλήσεις συμβατικών κινητών παλαιάς τεχνολογίας, όπως αυτά που είχαν κυκλοφορήσει στις αρχές των ’00s, χωρίς τις άπειρες λειτουργίες των smartphones.
Πώς ήταν οι μέρες μας όταν ο χρόνος δεν χωριζόταν σε online και offline; Σε σύνδεση με την πραγματικότητα και σε αποσύνδεση; Και ποια από τις δυο πραγματικότητες είναι εν τέλει πιο αληθινή; Από πότε έγινε καταναγκασμός το να είσαι μόνιμα συνδεδεμένος και η αποσύνδεση άθλος και αναγκαία σαν ιατρική συνταγή;
Πού πήγε ο χαμένος αναλογικός χρόνος; Πώς ζούσαμε κάποτε χωρίς το αδιάκοπο σκρολάρισμα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Πού πήγε η αξία της επιβράδυνσης και του χρόνου που δεν διακοπτόταν από mails, direct messages, ειδοποιήσεις, ενημερώσεις, stories κι ένα σωρό διαδικτυακές ενοχλήσεις; Στο Viber, στο Messenger, στο WhatsApp, στο Telegram, στο Facebook, στο Instagram, στο Twitter, στο TikTok, στο Threads, στο Linkedin, στo Tinder και συχνά σε όλα αυτά ταυτόχρονα.
Ο κενός χρόνος για τους περισσότερους από μας είναι μια άγνωστη έννοια πλέον. Η αναμονή στον οδοντίατρο, στη στάση του λεωφορείου, στο μετρό, στο καφέ, έχει καταληφθεί από το μόνιμο σκρολάρισμα. Μήπως το «Offline is the new luxury» θα είναι το σύνθημα που θα επικρατήσει στο μέλλον; Άνθρωποι που δηλώνουν πως δεν έχουν σόσιαλ κάποτε φάνταζαν ιδιότροποι ερημίτες∙ τώρα αντιμετωπίζονται με θαυμασμό, περίπου σαν γενναίοι πιονέροι.
Σε δυναμικές και παραγωγικές ηλικίες, και ειδικά για όσους το επάγγελμά τους αφορά άμεσα ή έμμεσα το ίντερνετ, το offline δεν είναι απλώς πολυτέλεια αλλά κάτι εντελώς ανέφικτο. Η επίδραση που είχαν οι νέες τεχνολογίες και στην εργασιακή απασχόληση ήταν καταλυτική. Η τηλεργασία έχει γίνει κανόνας για αρκετές κατηγορίες εργαζομένων, ενώ το να είσαι διαθέσιμος και πέραν του τυπικού ωραρίου, ακόμα και τα Σαββατοκύριακα, συνηθισμένη τακτική. Ακόμα και στις διακοπές χρειάζεται να είσαι stand by, γιατί πάντα μπορεί να προκύψει κάτι έκτακτο, για το οποίο αν δεν επιληφθείς, θα καταρρεύσει ο κόσμος το επόμενο πρωί.
Η συγκέντρωση, η αμέριστη προσοχή, η αφοσίωση σε ένα αντικείμενο και η απρόσκοπτη ενασχόληση με αυτό, αυτές κι αν έχουν γίνει πολυτέλεια. Πολλοί θα δίναμε το βασίλειό μας για μία ολόκληρη ώρα, μέρα ή εβδομάδα συγκέντρωσης. Η έλλειψη συγκέντρωσης λόγω του κατακερματισμού αφορά όλες τις ηλικίες. Άνθρωποι εθισμένοι στο smartphone τους μπορεί να είναι από έφηβοι μέχρι υπερήλικες. Μισοτελειωμένα πρότζεκτ, υποχρεώσεις που διαρκώς μετατίθενται ή ολοκληρώνονται άρον-άρον υπό την πίεση του χρόνου, βιβλία που μένουν αδιάβαστα, χόμπι που εγκαταλείπονται, κοινωνικές συναναστροφές στο πόδι που πρέπει να χωρέσουν μέσα σε ένα πηγμένο και ήδη υπερφορτωμένο 24ωρο.
Όλο και περισσότεροι φίλοι μου παραδέχονται, με περηφάνια, πως κατάφεραν να ολοκληρώσουν το μεταπτυχιακό, το διδακτορικό ή το βιβλίο τους, αποσυνδεόμενοι για μεγάλα διαστήματα από τα πάντα. Κάποτε αρκούσε απλώς η κοινωνική απομόνωση ή να κατεβάσεις το ακουστικό του σταθερού τηλεφώνου. Τώρα αν έχεις μια εργασία που απαιτεί μεγάλη συγκέντρωση, ονειρεύεσαι πως ξεριζώνεις το ρούτερ και το πετάς από το μπαλκόνι.
Πώς είναι να μην είσαι πάντα παρών και πάντα διαθέσιμος; Πόσο μπορεί να μείνει κανείς offline πριν ανησυχήσουν και τον κηρύξουν αγνοούμενο συγγενείς και φίλοι; Μια νέα «τυραννία του παρόντος» αλλά και της συνεχούς επικοινωνίας έχει πια εγκατασταθεί και μας κάνει να ονειρευόμαστε μια ουτοπία του «πουθενά»· μια μέρα που κανείς δεν θα μπορεί να σε βρει ανά πάσα στιγμή και δεν θα είσαι alert για κανέναν, που κανείς δεν θα γνωρίζει πού βρίσκεσαι και με ποιον, γιατί δεν θα έχεις ανεβάσει κανένα story και δεν θα έχεις κάνει κανένα check in ή tag, που θα διαβάσεις ένα βιβλίο από την αρχή μέχρι το τέλος, που θα πιάσεις στα χέρια σου μια εφημερίδα, θα πας στο πάρκο, στο γυμναστήριο, στα ψώνια, στο καφέ, χωρίς το μάτι να είναι ταυτόχρονα καρφωμένο σε μια οθόνη και χωρίς το άγχος της αδιάλειπτης παρουσίας.
Θεωρητικά ο Ζάκερμπεργκ δεν μας κρατά από καμία αλυσίδα στο πόδι, όπως και δεν μας εξανάγκασε ποτέ ο Στιβ Τζομπς να αγοράσουμε smartphone. Υπάρχει πάντα η ελεύθερη βούληση και κανείς δεν μας εμποδίζει να αποσυνδεθούμε. Ειδικά όσοι δεν ασκούν επάγγελμα που απαιτεί να είναι μόνιμα σε μια οθόνη. Άραγε μας το «επιτρέπει» ο εθισμός στα λάικ και η σύντομη αλλά αναγκαία επιβεβαίωση του εγώ; Και αν χάσουμε το brief, μία σημαντική ενημέρωση ή δεν δούμε εγκαίρως το μέιλ ή το μήνυμα που μας περιμένει με μια σημαντική ευκαιρία;
Η πορεία σαφώς είναι μη αναστρέψιμη. Η εποχή της εικόνας δεν θα εδραιωνόταν χωρίς αντίτιμο, ωστόσο το ποτάμι δεν γυρίζει πίσω. Τα αναρίθμητα πλεονεκτήματα της τεχνολογίας δεν είναι δυνατόν να τα απαρνηθούμε. Η φιλοσοφία του νεολουδιτισμού και οι ακραίες θέσεις ρομαντικών νοσταλγών είναι και ανεδαφικές, εκτός από παρωχημένες. Το να κυκλοφορείς με μια μικρή εγκυκλοπαίδεια στην τσέπη σου, το να μπορείς να επικοινωνήσεις όπου κι αν βρίσκεσαι με κάποιον στην άλλη γωνιά του πλανήτη, το να ενημερώνεσαι in real time ή το να μπορείς να επιλύσεις άπειρα θέματα από μια μικρή συσκευή είναι αδιανόητα και αναμφισβήτητα αγαθά του πολιτισμού.
Μπορούμε, όμως, πάντα να παρατηρούμε τις ραγδαίες, κοσμογονικές αλλαγές που έχουν επέλθει στην καθημερινότητα, πολλές από τις οποίες έγιναν ανεπαίσθητα, χωρίς να τις αντιληφθούμε, και να επιδιώκουμε να αμβλύνουμε τις συνέπειές τους ή να αναζητούμε λύσεις, στο μέτρο του δυνατού. Κι αν όλα αυτά που περιγράφουμε εδώ τα έχουμε πλέον αποδεχτεί σε μεγάλο βαθμό, οι νέες συσκευές επαυξημένης πραγματικότητας μπορεί προς το παρόν να μην είναι προσιτές στο ευρύ κοινό, αλλά απειλούν να αλλάξουν ακόμα περισσότερο την εμπειρία της ζωής όπως την ξέραμε…
https://www.lifo.gr/stiles/optiki-gonia/anazitontas-ton-hameno-offline-hrono
