Αλτσχάιμερ: Μελέτη προτείνει νέα γενετική μορφή της νόσου

Η εμφάνιση Αλτσχάιμερ είναι σχεδόν βέβαιη σε άτομα που φέρουν δύο αντίγραφα ενός προβληματικού γονιδίου και πρέπει να αναγνωριστεί ως ξεχωριστή κληρονομική μορφή της νόσου, υποστηρίζει νέα μελέτη.

Σύμφωνα με τους ερευνητές που την υπογράφουν στην επιθεώρηση Nature Medicine, τα ευρήματα δεν αποκλείεται να έχουν ευρείες συνέπειες για την έρευνα, τη διάγνωση και τις θεραπευτικές προσεγγίσεις.

Η δημοσίευση αφορά το γονίδιο APOE4, το οποίο εμπλέκεται στον μεταβολισμό των λιπών και είναι γνωστό εδώ και τρεις δεκαετίες ότι αυξάνει τον κίνδυνο Αλτσχάιμερ.

Σύμφωνα με τους ερευνητές, το APOE4 δεν είναι απλώς παράγοντας κινδύνου αλλά αιτία της ασθένειας σε όσους φέρουν δύο αντίγραφα του γονιδίου, ένα από κάθε γονέα.

«Με τα δεδομένα αυτά λέμε ότι ίσως πρόκειται για γενετική μορφή της ασθένειας, όχι απλώς ένδειξη παράγοντα κινδύνου» δήλωσε σύμφωνα με το Reuters ο Στέρλινγκ Τζόνσον του Πανεπιστημίου του Ουισκόνσιν, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Σύμφωνα με τη μελέτη, οι ομοζυγώτες του APOE4 πληρούν τα τρία βασικά κριτήρια των γενετικών νοσημάτων.

Περίπου το 2 με 3 τοις εκατό του γενικού πληθυσμού εκτιμάται ότι φέρει δύο αντίγραφα του APOE4. Οι περισσότεροι άλλοι φέρουν την παραλλαγή APOE3, η οποία δεν φαίνεται να αυξάνει ή να μειώνει τον κίνδυνο, ενώ κάποιοι φέρουν την παραλλαγή APOE2 η οποία δείχνει να προσφέρει κάποια προστασία.

Τα ευρήματα δεν αποκλείεται να επηρεάσουν τη συνταγογράφηση της λεκανεμάμπης, ενός αμφιλεγόμενου αντισώματος που εγκρίθηκε πέρυσι στις ΗΠΑ για την αντιμετώπιση της Αλτσχάιμερ.

Ο λόγος είναι ότι οι ασθενείς με δύο αντίγραφα του APOE4, γνωστοί ως ομοζυγώτες, είναι πιθανότερο να παρουσιάσουν σοβαρές παρενέργειες.

Δύο αντίγραφα του γονιδίου ανιχνεύονται πάντως μόνο στο 15% των ασθενών με Αλτσχάιμερ, κάτι που σημαίνει ότι η προτεινόμενη γενετική μορφή αφορά μια μειονότητα των περιστατικών.

Γενετικό νόσημα

Άλλες κληρονομικές μορφές της Αλτσχάιμερ είναι γνωστό ότι πλήττουν άτομα σχετικά νεαρής ηλικίας που φέρουν μεταλλάξεις σε τρία διαφορετικά γονίδια, καθώς και ασθενείς του συνδρόμου Ντάουν.

Η νέα μελέτη προτείνει την αναγνώριση μιας νέας γενετικής μορφής που εκδηλώνεται συχνότερα μετά τα 60. Οι περιπτώσεις αυτές  «μπορούν να ιχνηλατηθούν πόσω σε μια αιτία και η αιτία αυτή βρίσκεται στα γονίδια» δήλωσε στο Associated Press o δρ Χουάν Φορτέα του Πανεπιστημίου της Βαρκελώνης, επικεφαλής της διεθνούς μελέτης.

Όπως σχολίασε στο Reuters η Ράρα Σπάιρς-Τζόουνς, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου του Εδιμβούργου που δεν συμμετείχε στη μελέτη,  «η έρευνα αυτή προσθέτει πειστικά δεδομένα που υποδεικνύουν ότι τα άτομα με δύο αντίγραφα αυτού του γονιδίου είναι σχεδόν εγγυημένο ότι θα εμφανίσουν Αλτσχάιμερ αν ζήσουν αρκετά».

Πιο δύσπιστος εμφανίστηκε ο Ντέιβιντ Κέρτις, καθηγητής του Universoty College στο Λονδίνο, ο οποίος επίσης δεν συμμετείχε στη μελέτη. «Δεν βλέπω τίποτα σε αυτή τη δημοσίευση που δικαιολογεί τον ισχυρισμό ότι τα δύο αντίγραφα του APOE4 αντιστοιχούν σε κάποια ‘ξεχωριστή γενετική μορφή’ της νόσου της Αλτσχάιμερ».

«Όσα αντίγραφα του APOE4 κι αν φέρει κανείς, οι διαδικασίες της υποκείμενης νόσου δείχνουν ίδιες σε όλες τις περιπτώσεις» πρόσθεσε.

Σύμφωνα όμως με τη μελέτη, οι ομοζυγώτες του APOE4 πληρούν τα τρία βασικά κριτήρια των γενετικών νοσημάτων: σχεδόν όλοι οι φορείς δύο αντιγράφων εμφανίζουν Αλτσχάιμερ· τα συμπτώματα εξελίσσονται με περίπου την ίδια ταχύτητα· και οι κλινικές και βιολογικές μεταβολές συμβαίνουν σε μια προβλέψιμη ακολουθία, αναφέρουν οι ερευνητές.

Συνέπειες στην αντιμετώπιση

Η ομάδα εξέτασε περισσότερους από 3.000 εγκεφάλους που παραχωρήθηκαν στο Εθνικό Συντονιστικό Κέντρο Αλτσχάιμερ των ΗΠΑ, καθώς και βιολογικά και κλινικά δεδομένα για 10.000 άτομα σε τρεις χώρες.

Η ανάλυση έδειξε ότι, στην ηλικία των 65 ετών, τουλάχιστον το 95% των ομοζυγωτών APOE4 φέρει στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό παθολογικά επίπεδα μιας πρωτεΐνης που συνδέεται με την Αλτσχάιμερ, γνωστής ως βήτα-αμυλοειδές. Στο 75% των περιπτώσεων το βήτα αμυλοειδές ανιχνεύεται και σε τομογραφίες εγκεφάλου.

Τα ευρήματα θα μπορούσαν να έχουν συνέπειες στη συνταγογράφηση της λεκανεμάμπης, ενός φαρμάκου που αναπτύχθηκε από τις εταιρείες Eisai και Biogen για την απομάκρυνση του βήτα αμυλοειδούς από τον εγκέφαλο, αν και δεν έχει ακόμα εγκριθεί στην Ευρώπη.

Σε κλινικές δοκιμές της θεραπείες, οι ασθενείς με δύο αντίγραφα του APOE4 ήταν πολύ πιθανότερο να εμφανίσουν αιμορραγία ή οίδημα στον εγκέφαλο, μια δυνητικά θανατηφόρο παρενέργεια.

Για τον λόγο αυτό ορισμένοι γιατροί δεν συνταγογραφούν λεκανεμάμπη σε αυτή την ομάδα ασθενών, δήλωσε η Ρέισα Σπέρλινγκ του Mass General Brigham, μέλος της ερευνητικής ομάδας.

Η μελέτη υποδεικνύουν ότι οι ασθενείς αυτοί πρέπει να ξεκινούν τη θεραπεία από πιο μικρή ηλικία επειδή «γνωρίζουμε ότι είναι πολύ, πολύ πιθανό η νόσος να εξελιχθεί σε αναπηρία», είπε.

Η Σπέρλινγλ πραγματοποιεί ήδη νέα κλινική μελέτη σε ομοζυγώτες APOE4.

Οι ερευνητές αναγνωρίζουν πως ένας περιορισμός της μελέτης είναι ότι εξέτασε κυρίως άτομα ευρωπαϊκής καταγωγής. Δήλωσαν ότι απαιτούνται περαιτέρω έρευνες σε ανθρώπους αφρικανικής καταγωγής, στους οποίους το APOE4 δείχνει να αυξάνει λιγότερο τον κίνδυνο.