Πρόληψη: Το καλύτερο αντικαρκινικό φάρμακο

Κανείς δεν αμφισβητεί ότι ο καρκίνος είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, μια νόσος η οποία αναπτύσσεται ως συνισταμένη πολλών δυνάμεων, γενετικών και περιβαλλοντικών. Και αν έχουμε μικρή δυνατότητα επίδρασης πάνω στις γενετικές παραμέτρους, έχουμε πολύ μεγαλύτερη στις περιβαλλοντικές, ιδιαίτερα όταν αυτές σχετίζονται με τον τρόπο της ζωής μας. Πόσο μεγάλη είναι όμως η περιβαλλοντική συνιστώσα στην ανάπτυξη του καρκίνου; Αξίζει άραγε την προσπάθεια που θα καταβάλουμε να αλλάξουμε τις συνήθειές μας;

«Αξίζει και με το παραπάνω» δηλώνουν οι επιστήμονες που ποσοτικοποιούν τη συμβολή του τρόπου ζωής στην εμφάνιση και στην υποτροπή του καρκίνου. Διόλου τυχαία μια από τις συνεδρίες στο 29ο Ελληνικό Συνέδριο Κλινικής Ογκολογίας (ΕΣΚΟ), το οποίο έλαβε χώρα στην Αθήνα στο διάστημα 5-8 Απριλίου, ήταν αφιερωμένη στην πρόληψη μέσω παρεμβάσεων στον τρόπο ζωής. Κατά τη διάρκεια της εν λόγω συνεδρίας αφενός παρουσιάστηκαν τα δεδομένα που καταδεικνύουν τα οφέλη παρεμβάσεων όπως η άσκηση ή η σωστή διατροφή στην πρόληψη και στην υποτροπή πολλών τύπων καρκίνων, αφετέρου δόθηκαν συστάσεις για το πώς θα μπορούσαμε όλοι, ασθενείς και μη, να ωφεληθούμε από τα ευρήματα.

Ευρείες μελέτες

Υπάρχουν καρκίνοι όπου η περιβαλλοντική συνιστώσα είναι σχεδόν αυταπόδεικτη. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι ο καρκίνος του πνεύμονα, το 90% των περιπτώσεων του οποίου αποδίδεται στο κάπνισμα. Ωστόσο, δεν συμβαίνει το ίδιο και με άλλους τύπους καρκίνου όπου η περιβαλλοντική συνιστώσα έχει μικρότερη μεν, σημαντική δε επίδραση. Για την αναζήτηση αυτών των άλλων περιβαλλοντικών παραγόντων που συμβάλλουν στην εμφάνιση και στην υποτροπή του καρκίνου οι επιστήμονες πραγματοποιούν μετα-αναλύσεις δεκάδων χιλιάδων δημοσιευμένων εργασιών.

Από τέτοιου είδους μετα-αναλύσεις, οι οποίες συγκεντρωτικά παρέχουν στοιχεία για εκατοντάδες χιλιάδες ασθενείς, έχουν προκύψει τρεις παράγοντες με ιδιαίτερα σημαντική επίδραση στην εμφάνιση της νόσου: η κακή διατροφή, η παχυσαρκία και η έλλειψη άσκησης. Αντιθέτως, διαπιστώθηκε ότι η σωστή διατροφή, η διατήρηση του σωματικού βάρους στα κανονικά επίπεδα και η τακτική άσκηση συμβάλλουν σημαντικά τόσο στην πρόληψη της εμφάνισης όσο και της υποτροπής της νόσου. Με άλλα λόγια, τα παραπάνω ευρήματα καταδεικνύουν ότι ο τρόπος ζωής μπορεί να λειτουργήσει ως φάρμακο!

Ασκηση

Τα οφέλη της σωματικής άσκησης στην υγεία είναι γνωστά από αρχαιοτάτων χρόνων. Ειδικά για τους ασθενείς με καρκίνο όμως αυτά έχουν ένα τεράστιο εύρος, το οποίο εκτείνεται από τη μικρότερη παραμονή στο νοσοκομείο μετεγχειρητικά, μέχρι την καλύτερη ανταπόκριση στις θεραπείες και την αύξηση της επιβίωσης.

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσίασε ο δρ Κ. Καμποσιώρας από το The Christie NHS Foundation Trust στο Ηνωμένο Βασίλειο, η σωματική άσκηση βρέθηκε να μειώνει κατά 35% την υποτροπή του καρκίνου του μαστού (ισχύει για οποιονδήποτε τύπο καρκίνου του μαστού και σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή μετά τη διάγνωση). Ομοίως, η σωματική άσκηση βρέθηκε να αυξάνει την επιβίωση των ασθενών που είχαν υποβληθεί σε επέμβαση και για άλλους τύπους καρκίνου, όπως παραδείγματος χάριν για καρκίνο του ορθού.

Πού οφείλονται όμως αυτά τα οφέλη; Μελέτες έχουν δείξει ότι η άσκηση επάγει την έκλυση ορμονών (όπως η επινεφρίνη) ή/και μεταβολιτών (όπως το γαλακτικό οξύ που παράγουν οι ασκούμενοι μύες). Οι ουσίες αυτές μέσω της κυκλοφορίας του αίματος φτάνουν στους όγκους και επιδρούν σε αυτό που οι επιστήμονες ονομάζουν μικροπεριβάλλον των όγκων. Επιδρούν δηλαδή, μεταξύ άλλων, στα κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος που πολεμούν την ανάπτυξη των όγκων ενισχύοντας τη δράση τους. Συνολικά, καθιστούν το περιβάλλον μη ή λιγότερο φιλικό για την ανάπτυξη των καρκινικών κυττάρων, προάγοντας έτσι την απόπτωσή τους (κυτταρικός θάνατος) και μειώνοντας το μεταστατικό δυναμικό τους.

Πόση όμως άσκηση χρειάζεται για να δρέψουν οι ασθενείς τα οφέλη της; Οπως σημείωσε ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων κ. Κώστας Τσιλίδης, οι μελέτες «συστήνουν» 20 λεπτά έντονης άσκησης ή 40 λεπτά γρήγορου περπατήματος την ημέρα. Φυσικά, ο κάθε ασθενής θα πρέπει να συζητήσει με τον γιατρό του πριν από την έναρξη της άσκησης, αλλά όλα δείχνουν ότι ακόμη και η λιγότερη από την ενδεδειγμένη άσκηση είναι καλύτερη στρατηγική επιβίωσης από τη μη άσκηση.

Σωματικό βάρος και διατροφή

Η παχυσαρκία είναι ένας σημαντικός παράγοντας κινδύνου για την εμφάνιση πολλών ασθενειών, του καρκίνου συμπεριλαμβανομένου. Προκειμένου να υπολογίσουν αν ένα άτομο είναι παχύσαρκο οι ειδικοί χρησιμοποιούν τον δείκτη BMI (δείκτης μάζας σώματος). Πρόκειται για τον λόγο του σωματικού βάρους διά το τετράγωνο του ύψους και με βάση τις τιμές που λαμβάνονται ένα άτομο θεωρείται λιποβαρές εάν ο δείκτης ΒΜΙ είναι κάτω του 19, κανονικού βάρους για τιμές από 19 έως 25, υπέρβαρο για τιμές από 25 έως 30 και παχύσαρκο για τιμές άνω του 30.

Το πόσο σημαντικό είναι να διατηρεί κανείς το βάρος του στα κανονικά επίπεδα με βάση τον παραπάνω δείκτη αποδεικνύεται από πληθώρα μελετών που δείχνουν ότι ασθενείς με καρκίνο έχουν καλύτερη πρόγνωση, ανταποκρίνονται καλύτερα στις θεραπείες και εμφανίζουν μεγαλύτερα ποσοστά επιβίωσης σε σχέση με λιποβαρείς και υπέρβαρους ή παχύσαρκους ασθενείς. Τέτοιου είδους ευρήματα έχουν παρατηρηθεί σε πολλούς τύπους καρκίνου, όπως μαστού, προστάτη, παχέος εντέρου, μελάνωμα.

Βεβαίως το κανονικό σωματικό βάρος πάει χέρι-χέρι με την άσκηση και την ενδεδειγμένη διατροφή. Σύμφωνα με στοιχεία μελετών τα οποία παρουσιάστηκαν από τον ογκολόγο κ. Στέφανο Λαμπρόπουλο, ο ρόλος της διατροφής είναι καθοριστικός στην ανταπόκριση των ασθενών στις ανοσοθεραπείες, κάτι που βρέθηκε να ισχύει γενικότερα και όχι μόνο για καρκίνους του πεπτικού συστήματος. Παραδείγματος χάριν, μια διατροφή πλούσια σε φυτικές  ίνες, όπως η Μεσογειακή Διατροφή, βρέθηκε να πολλαπλασιάζει τα οφέλη της ανοσοθεραπείας σε ασθενείς με μελάνωμα.

Ο ρόλος των φυτικών ινών σχετίζεται με τη διατήρηση μιας φυσιολογικής εντερικής χλωρίδας (ή αλλιώς εντερικό μικροβίωμα, το σύνολο δηλαδή των συμβιωτικών μικροοργανισμών που ζουν στο ανθρώπινο πεπτικό σύστημα), γεγονός που αποδεικνύεται και από ευρήματα σύμφωνα με τα οποία ισχυρές δόσεις αντιβιοτικών που έχουν χορηγηθεί σε ασθενείς ακόμη και έναν χρόνο πριν από την ανοσοθεραπεία μειώνουν την αποτελεσματικότητά της καθώς αλλοιώνουν τη σύνθεση του μικροβιώματος.

Από τα παραπάνω γίνεται φανερό ότι η υιοθέτηση συνηθειών όπως η καθημερινή άσκηση και η διατροφή σύμφωνα με τα μεσογειακά πρότυπα μπορεί να είναι ίσως το φτηνότερο «φάρμακο» ενάντια στον καρκίνο. Ενα φάρμακο προληπτικό και θεραπευτικό, το οποίο θα έπρεπε να αποτελεί μέρος της στρατηγικής της Πολιτείας ενάντια στον καρκίνο. Οπως χαρακτηριστικά σημείωσε η ογκολόγος κυρία Σταυρούλα Ντρουφάκου, «για κάθε ευρώ που επενδύεται στην πρόληψη του καρκίνου, το κέρδος από τις θεραπείες που δεν θα χρειαστούν υπολογίζεται σε 10 ευρώ». Διόλου τυχαία, η τάση τα προγράμματα άσκησης και διατροφής να αποτελούν μέρος της «αγωγής» που συστήνεται στους ασθενείς μετά τη διάγνωση με καρκίνο κερδίζει συνεχώς έδαφος σε πολλές χώρες. Παράδειγμα το οποίο οφείλουμε να ακολουθήσουμε.