Ψυχογενής ανορεξία: Τα πάντα για την διαταραχή που απειλεί τις έφηβες

H ψυχογενής ανορεξία είναι μια διαταραχή που περιγράφει την εκούσια προσπάθεια ενός ατόμου να προσλάβει λιγότερη τροφή από αυτή που καταναλώνει το σώμα του σε ημερήσια βάση, με αποτέλεσμα το σωματικό βάρος να είναι ιδιαίτερα χαμηλό. Αποτελεί μία από τις τρεις βασικές διαταραχές πρόσληψης τροφής (ΔΠΤ), όπως είναι επίσημα γνωστές, «χτυπώντας» κυρίως τα κορίτσια στην εφηβική περίοδο και την πρώιμη ενηλικίωση.

Η εμφάνισή τους σε άνδρες ή άτομα μεγαλύτερης ηλικίας είναι σπανιότερη. Σε κάθε περίπτωση, όμως, σχετίζονται με τον τρόπο που οι άνθρωποι χειρίζονται τη σίτισή τους καθημερινά, καθώς και τη σχέση που έχουν με το σώμα τους. Οι ειδικοί του Αιγινήτειου Νοσοκομείου διευκρινίζουν ότι είναι λάθος να συσχετίζουμε αυτές τις παθήσεις με τις διατροφικές διαταραχές, καθώς, αν και σχετίζονται με την τροφή, η βάση τους είναι κυρίως ψυχολογική. Σκέψεις, συναισθήματα ή εξωτερικές συνθήκες είναι οι κυρίαρχοι παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο με τον οποίο ένα άτομο τρώει. Πολλές φορές, μια διαταραχή πρόσληψης τροφής είναι το μέσο ενός ανθρώπου να επικοινωνήσει ή να ρυθμίσει τα έντονα συναισθήματα που βιώνει, μιας και δεν βρίσκει άλλη διέξοδο.

H εικόνα της ψυχογενούς ανορεξίας

1. Η διατροφή

Η διατροφή των ασθενών έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά. Είναι περιοριστική, τόσο σε ποσότητα, όσο και σε ποικιλία. Αν και συνήθως οι ασθενείς επιλέγουν τροφές με γνώμονα τη χαμηλή θερμιδική τους αξία, μερικές φορές οι επιλογές τους ακολουθούν προσωπικά κριτήρια ή απόψεις.

2. Η σχέση με το σώμα

Οι ασθενείς συνήθως παραπονιούνται ότι το σώμα τους είναι παχύ και δύσμορφο. Συνεχίζουν, δε, να δυσφορούν με το σχήμα του σώματός τους ακόμα κι όταν το βάρος τους είναι πολύ χαμηλότερο των κατώτερων φυσιολογικών ορίων. Η δυσαρέσκεια εστιάζεται τις περισσότερες φορές σε ορισμένες περιοχές του σώματος, όπως η κοιλιά, οι μηροί, οι γλουτοί και το στήθος. Οι περιοχές αυτές εκλαμβάνονται ως διογκωμένες και δύσμορφες, με αποτέλεσμα οι ασθενείς να βιώνουν έντονο άγχος.

3. Η σωματική άσκηση

Η υπερβολική άσκηση είναι μια συμπεριφορά ιδιαίτερα συχνή στους ασθενείς. Οι περισσότεροι ασθενείς αναφέρουν ότι χρησιμοποιούν την άσκηση ως μέσο αύξησης της κατανάλωσης θερμίδων. Συχνά, η άσκηση παίρνει καταναγκαστικό ή και εθιστικό χαρακτήρα, καθώς οι ασθενείς αναφέρουν ότι η άσκηση τους προκαλεί ευδαιμονία και ανακούφιση, ενώ η στέρησή της συνοδεύεται με συναισθήματα εκνευρισμού, ανησυχίας και συμπεριφορές αναζήτησής της.

4. Ο έλεγχος του βάρους και του σχήματος του σώματος

Η αγωνία που διακατέχει τους ασθενείς για την πιθανότητα να έχουν πάρει βάρος ή να έχουν διογκωθεί συγκεκριμένα μέρη του σώματός τους λόγω συσσώρευσης λίπους, τους οδηγούν συχνά στο να ελέγχουν με καταναγκαστικό τρόπο το σωματικό τους βάρος (ζύγισμα) ή τις αναλογίες του σώματός τους. Συνηθέστερα μέρη που ελέγχονται είναι η κοιλιά και η διάμετρος των μηρών.

5. Τα υπερφαγικά επεισόδια

Τα υπερφαγικά επεισόδια μπορεί να εμφανιστούν από την έναρξη της διαταραχής ή σε κάποιο σημείο της πορείας της. Ο παρατεταμένος υποσιτισμός μπορεί να οδηγήσει σε απώλεια του ελέγχου της πρόσληψης τροφής και εμφάνιση υπερφαγικού επεισοδίου. Στην ψυχογενή ανορεξία, ο κανόνας είναι το υπερφαγικό επεισόδιο να ακολουθείται από καθαρτικές συμπεριφορές, η συχνότερη από τις οποίες είναι η πρόκληση εμέτου.

6. Οι προκλητοί έμετοι

Στην ψυχογενή ανορεξία, η πρόκληση εμέτου δεν συνοδεύει μόνο ένα υπερφαγικό επεισόδιο, αλλά, σε ορισμένες περιπτώσεις, ακόμα και την παραμικρή απόκλιση από το αυστηρά καθορισμένο διαιτολόγιο που η ασθενής έχει επιβάλει στον εαυτό της.

7. Η χρήση καθαρτικών

H χρήση καθαρτικών είναι ιδιαίτερα διαδεδομένη πρακτική μεταξύ των ασθενών, κυρίως λόγω της επίμονης δυσκοιλιότητας που συνοδεύει τον υποσιτισμό. Η πρόκληση διαρροϊκών κενώσεων προσφέρει έντονη ανακούφιση, καθώς οι ασθενείς νιώθουν ότι γλίτωσαν τόσο από το περιττό βάρος, όσο και ότι το σώμα τους «καθαρίστηκε» από το «μίασμα» της τροφής.

8. Η χρήση διουρητικών

Η χρήση των διουρητικών σκευασμάτων από τους ασθενείς γίνεται συνήθως για να μειωθεί το αίσθημα του «φουσκώματος» που νιώθουν μετά από ένα υπερφαγικό επεισόδιο ή ακόμα και μετά από ένα απλό γεύμα.

9. Η χρήση άλλων φαρμάκων

Σπανιότερα, οι ασθενείς μπορεί να χρησιμοποιούν κι άλλες κατηγορίες φαρμάκων με στόχο να αυξήσουν την απώλεια βάρους.

Τα χαρακτηριστικά της ψυχογενούς ανορεξίας

Η δια βίου επίπτωση της ψυχογενούς ανορεξίας έχει υπολογιστεί στο 1,20% -2,2% του πληθυσμού των γυναικών, δηλαδή στις 1.000 γυναίκες. Περίπου 12-22 από αυτές θα νοσήσουν από ψυχογενή ανορεξία κάποια στιγμή στη ζωή τους. Στους άνδρες, το ποσοστό αυτό είναι γύρω στο 0,3%, δηλαδή σε 1.000 άνδρες μόνο 3 θα νοσήσουν κάποια στιγμή στη ζωή τους από ψυχογενή ανορεξία.

Τα παραπάνω ποσοστά αυξάνονται δραματικά αν η έρευνα περιοριστεί σε άτομα που βρίσκονται στην εφηβεία ή στην πρώτη νεανική ηλικία. Δηλαδή, ενώ η ψυχογενής ανορεξία φαίνεται να είναι σπάνια πάθηση στο γενικό πληθυσμό, είναι πολύ συχνότερη στην πληθυσμιακή ομάδα των νέων και έφηβων κοριτσιών (15-19 ετών), όπου κάθε χρόνο μπορεί να εμφανίζονται έως και 270 νέες περιπτώσεις ψυχογενούς ανορεξίας ανά 100.000 κορίτσια.

Αναφορικά με το φύλο, είναι γνωστό ότι η αναλογία ανδρών/γυναικών κυμαίνεται από 5/95 έως 10/90, δηλαδή φαίνεται ότι η ψυχογενής ανορεξία αποτελεί μια ψυχική πάθηση που προσβάλει σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα γυναίκες.

Γιατί να νοσήσει κάποια από ψυχογενή ανορεξία;

Η ψυχογενής ανορεξία, όπως και οι περισσότερες ψυχικές παθήσεις, δεν έχει μια μοναδική αιτιολογία.

Αναφορικά με την χρονική μελέτη της αιτιοπαθογένειας, θεωρείται ότι υπάρχουν παράγοντες που:

α) προδιαθέτουν για την εμφάνιση της διαταραχής. Οι δύο πιο σημαντικοί προδιαθεσικοί παράγοντες είναι η κληρονομικότητα και η προνοσηρή προσωπικότητα (με καταναγκαστικά και αγχώδη/τελειοθηρικά στοιχεία)

β) ευοδώνουν την εμφάνιση της διαταραχής. Η εφηβεία και η δίαιτα λόγω της κοινωνικής πίεσης, κυρίως στις γυναίκες, για να διατηρούν το σώμα τους ισχνό θεωρούνται ότι είναι οι πιο σημαντικοί εκλυτικοί παράγοντες.

γ) διαιωνίζουν τη διαταραχή. Η αρχική ενίσχυση από την απώλεια βάρους, η αίσθηση του ελέγχου και οι θετικές αλλαγές στην οικογένεια καθώς και η αποφυγή του φόβου για μια πιθανή ανεξέλεγκτη αύξηση του βάρους είναι οι κυριότεροι διαιωνιστικοί μηχανισμοί της ψυχογενούς ανορεξίας.

Η θεραπεία της ψυχογενούς ανορεξίας

Τα βασικά σημεία της θεραπείας είναι τα παρακάτω:

• η αντιμετώπιση της ψυχογενούς ανορεξίας είναι κυρίως ψυχολογική
• η βοήθεια της οικογένειας στη θεραπεία είναι ιδιαίτερα πολύτιμη, ειδικά για τους εφήβους
• η αντιμετώπιση του βαρέως υποσιτισμού είναι το πρώτο μέλημα όλων των ψυχοθεραπευτικών προσεγγίσεων
• η θεραπεία οικογένειας είναι η μόνη καλά αποδεδειγμένη θεραπευτική μέθοδος για την ψυχογενή ανορεξία στους εφήβους
• η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία, η Θεραπεία Οικογένειας και η Ψυχοδυναμική Θεραπεία έχουν επίσης βρεθεί να έχουν αποτελεσματικότητα στη θεραπεία ενηλίκων που πάσχουν από ψυχογενή ανορεξία. Δεν υπάρχουν αρκετές αποδείξεις έως τώρα ότι κάποια φαρμακευτική αγωγή βοηθάει στην αντιμετώπιση της ψυχογενούς ανορεξίας
• η ενδονοσοκομειακή αντιμετώπιση της ψυχογενούς ανορεξίας έχει συγκεκριμένες ενδείξεις για να προταθεί

Ιατρικές επιπλοκές της ψυχογενούς ανορεξίας

Είναι σημαντικό να αναφερθούν τα παρακάτω σημεία:

• η ψυχογενής ανορεξία είναι μια ψυχιατρική διαταραχή που έχει σοβαρές σωματικές επιπτώσεις σε όλα τα ανθρώπινα συστήματα ξεχωριστά
• οι ιατρικές επιπλοκές προέρχονται τόσο από τον υποσιτισμό όσο και από τις συμπεριφορές που συνοδεύουν την ψυχογενή ανορεξία όπως είναι η κατάχρηση καθαρτικών και πρόκληση εμέτων. Πιο συγκεκριμένα, οι σοβαρότερες και συχνότερες επιπλοκές εντοπίζονται στην καρδιαγγειακή, εγκεφαλική, γαστρεντερική και ενδοκρινική λειτουργία
• οι σοβαρές ιατρικές επιπλοκές μπορεί να εμφανίζονται μετά από πολλούς μήνες ή ακόμα και έτη νόσησης. Το παραπάνω προσθέτει μια επιπλέον δυσκολία στην θεραπευτική προσπέλαση της διαταραχής καθώς το άτομο πιστεύει λανθασμένα, ότι “αντέχει”, ότι “δεν θα συμβεί τίποτα σε εμένα” ή ότι “οι γιατροί είναι ως συνήθως υπερβολικοί”
• η ψυχογενής ανορεξία μπορεί να οδηγήσει ένα ποσοστό ασθενών στο θάνατο

Η πορεία της ψυχογενούς ανορεξίας

Μελετώντας τα αποτελέσματα διαφόρων επιδημιολογικών ερευνών έκβασης της ψυχογενούς ανορεξίας, θα μπορούσε κάποιος να ισχυριστεί ότι περίπου το 50-70% των πασχόντων αναρρώνει από τη διαταραχή. Το 10-30% παρουσιάζει μερική βελτίωση, ενώ περίπου το 25% των πασχόντων εξακολουθεί να νοσεί από κάποια μορφή Διαταραχής Πρόσληψης Τροφής. Είναι ενδιαφέρον ότι, στην πορεία της ψυχογενούς ανορεξίας μέσα στο χρόνο, παρατηρούμε ότι ένα ποσοστό των ασθενών μεταπίπτει σε ψυχογενή βουλιμία ή σε κάποια άτυπη διαταραχή πρόσληψης τροφής. Το ποσοστό αυτό υπολογίζεται γύρω στο 10% των πασχόντων μέσα στην πρώτη δεκαετία της νόσησης.

Η γρήγορη αντιμετώπιση από την εμφάνιση της ψυχογενούς ανορεξίας φαίνεται να έχει σημαντική επίπτωση στην ανάρρωση από τη διαταραχή. Έχει βρεθεί ότι τα καλύτερα ποσοστά ανάρρωσης υπάρχουν μέσα στα πρώτα 3 έτη από την έναρξη της διαταραχής, ενώ μετά την παρέλευση 6 ετών, η πιθανότητα πλήρους ανάρρωσης είναι ιδιαίτερα μικρή. Το παραπάνω εύρημα πιθανώς να εξηγεί την παρατήρηση ότι, στους εφήβους, η πορεία της ψυχογενούς ανορεξίας είναι πολύ πιο ευνοϊκή από αυτή των ενηλίκων ασθενών.