Πώς διατηρούνται οι αρχαίοι εγκέφαλοι και τι μπορούν να αποκαλύψουν για σημερινές ασθένειες

«Δούλευα για χρόνια με τους νεκρούς. Η δική μου εμπειρία είναι ότι ο εγκέφαλος υγροποιείται πολύ γρήγορα μετά θάνατον», λέει. «Έτσι, ήταν ένα πραγματικό σοκ όταν έπεσα πάνω σε μια επιστημονική εργασία που αναφερόταν σε έναν εγκέφαλο 2.500 ετών».

Πλέον, έχοντας σπουδάσει ιατροδικαστής ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, όπου κάνει το διδακτορικό της, η Morton-Hayward ανακάλυψε ότι οι εγκέφαλοι, αν και δεν βρίσκονται τόσο συχνά ανέπαφοι όσο τα οστά, διατηρούνται εκπληκτικά καλά στα αρχαιολογικά αρχεία.

Για να καταλάβει το γιατί, η ανθρωπολόγος συνέταξε ένα μοναδικό αρχείο πληροφοριών για 4.405 εγκεφάλους που έφεραν στο φως οι αρχαιολόγοι από όλο τον κόσμο, από στεριές και θάλασσες. Οι παλαιότεροι είναι δύο εγκέφαλοι ηλικίας 12.000 ετών που βρέθηκαν μαζί με δόντια μαλλιαρού μαμούθ στη Ρωσία τη δεκαετία του 1920.

Οι συγκεκριμένοι εγκέφαλοι δεν ανήκουν στη συλλογή 570 αρχαίων εγκεφάλων που έχει δημιουργήσει η Morton-Hayward σε ένα εργαστήριο της Οξφόρδης, και τους οποίους διατηρεί σε ψυγεία, μέσα σε βάζα και τάπερ με καπάκια ασφαλείας. Το αρχαιότερο δείγμα της συλλογής της είναι ένας εγκέφαλος 8.000 ετών από τη Σουηδία της λίθινης εποχής, ο οποίος είχε τοποθετηθεί πάνω σε ένα παλούκι πριν ταφεί στον πυθμένα λίμνης.

Πώς διατηρούνται οι εγκέφαλοι

Η Morton-Hayward και οι συνάδελφοί της εντόπισαν τέσσερις τρόπους με τους οποίους είχαν διατηρηθεί οι – συνήθως αποχρωματισμένοι και συρρικνωμένοι – εγκέφαλοι, οι οποίοι συχνά συνδέονταν με το κλίμα ή το περιβάλλον στο οποίο βρέθηκαν. Η μελέτη τους δημοσιεύθηκε στις 19 Μαρτίου στο περιοδικό Proceedings of the Royal Society B Biological Sciences.

Οι ξηρές, θερμές συνθήκες αφυδάτωσαν τους εγκεφάλους με τρόπο παρόμοιο με την ταρίχευση των μουμιών, ενώ σε όξινους τυρφώνες το πτώμα ουσιαστικά πέρασε μια διαδικασία βυρσοδεψίας. Σε ψυχρά μέρη, ο εγκέφαλος καταψύχθηκε, ενώ σε λίγες περιπτώσεις, τα λίπη που βρέθηκαν στον εγκέφαλο είχαν σαπωνοποιηθεί.

Ωστόσο, σε 1.328 περιπτώσεις, οι εγκέφαλοι επιβίωσαν ελλείψει άλλων μαλακών ιστών, με έναν άγνωστο τρόπο. «Αυτός ο άγνωστος πέμπτος μηχανισμός, υποθέτουμε ότι θα μπορούσε να είναι μια μορφή μοριακής διασύνδεσης, που πιθανώς προωθείται από την παρουσία μετάλλων όπως ο σίδηρος», λέει η Morton-Hayward. Δηλαδή, οι πρωτεΐνες και τα λιπίδια στον εγκέφαλο να συγχωνεύονται παρουσία στοιχείων όπως ο σίδηρος ή ο χαλκός, επιτρέποντας τη διατήρηση του εγκεφάλου.

Πώς μπορούν να «μιλήσουν»

Είναι πιθανό αρχαίο DNA και πρωτεΐνες να μπορούν να αποσπαστούν από τους εγκεφάλους, αποκαλύπτοντας μυστικά για τους ανθρώπους στους οποίους κάποτε ανήκαν. Ενδεχομένως και πράγματα που δεν μπορούν να αποκαλύψουν οι μοριακές πληροφορίες που εξάγονται από οστά και δόντια.

«Ο εγκέφαλος είναι το πιο ενεργό όργανο στο ανθρώπινο σώμα. Αποτελεί το 2% του σωματικού μας βάρους, αλλά καταναλώνει το 20% της ενέργειάς μας, κάνοντας συνεχώς πράγματα. Είναι ένα απίστευτα πολύπλοκο όργανο, με ασυνήθιστη βιομοριακή σύνθεση. Οπότε ο πλούτος των πληροφοριών είναι πολύ μεγαλύτερος, εξ αρχής», λέει η Morton-Hayward.

«Το αρχαίο DNA θα μπορούσε να διατηρηθεί πραγματικά καλά μέσα σε αυτούς τους εγκεφάλους που συμπυκνώνονται και συρρικνώνονται και διώχνουν το νερό. Σχηματίζουν ένα είδος κλειστού συστήματος που θα μπορούσε θεωρητικά να προστατεύσει υψηλής ποιότητας, υψηλής απόδοσης DNA», συμπληρώνει.

Πολύτιμες πληροφορίες για ασθένειες

Η βάση δεδομένων των αρχαίων εγκεφάλων θα ανοίξει εντελώς νέους τομείς μελέτης, υποστηρίζει στο CNNi ο Martin Wirenfeldt Nielsen, ανώτερος γιατρός και παθολόγος στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο της Νότιας Δανίας. «Θα δώσει τη δυνατότητα στους επιστήμονες να μελετήσουν εγκεφαλικό ιστό από αρχαίες εποχές και να προσδιορίσουν αν οι ασθένειες που είναι γνωστές σήμερα ήταν επίσης παρούσες πριν από πολλά χρόνια σε πολιτισμούς εντελώς διαφορετικούς από τους σημερινούς», λέει.

«Η εξέταση ιστών από εγκεφάλους που δεν έχουν εκτεθεί στο περιβάλλον και τα ερεθίσματα της σύγχρονης κοινωνίας μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε αν κάποιες από τις ασθένειες του εγκεφάλου που αντιμετωπίζουμε σήμερα θα μπορούσαν να οφείλονται τουλάχιστον εν μέρει στον τρόπο που ζούμε», καταλήγει.