Η χειρουργική θώρακος στο οπλοστάσιο της αντιμετώπισης του καρκίνου του πνεύμονα

— Ένα σημαντικό ποσοστό ασθενών σάς έρχεται με καρκίνο του πνεύμονα. Σε τι ποσοστό βλέπετε όγκους με καθυστερημένη διάγνωση και ποιος ο ρόλος της χειρουργικής αντιμετώπισης;
Οι τελευταίες στατιστικές μελέτες όσον αφορά τη χειρουργική αντιμετώπιση του καρκίνου του πνεύμονα έδειξαν ότι 25% των ασθενών είναι χειρουργήσιμοι, τουλάχιστον σε πρώτο στάδιο κατά τη διάγνωσή τους. Το ποσοστό αυτό έχει αυξηθεί τα τελευταία χρόνια. Σημαντική για κάθε άνθρωπο είναι η πρόληψη της νόσου με ενημέρωση και σωστή εκπαίδευση από μικρή ηλικία για αποφυγή του καπνίσματος, σωστή διατροφή και καθημερινή άσκηση. Σε περίπτωση που έχουμε οποιαδήποτε συμπτώματα που επιμένουν όπως ο βήχας, η κούραση και η δύσπνοια, θα πρέπει να συμβουλευόμαστε τον γιατρό μας και να κάνουμε τις απαραίτητες εξετάσεις (ακτινογραφία θώρακα και αιματολογικές εξετάσεις). Επίσης, τα προγράμματα screening που εφαρμόζονται σε πολλές χώρες δίνουν τη δυνατότητα διάγνωσης του καρκίνου έγκαιρα και σε στάδιο που μπορεί να αντιμετωπιστεί, με εντυπωσιακή πρόγνωση. 

Στην Ευρωκλινική Αθηνών υπάρχει ομάδα γιατρών που δίνει τη δυνατότητα αυτή με απλές εξετάσεις και σε ελάχιστο χρόνο. Μετά τη διάγνωση του καρκίνου του πνεύμονα είναι σημαντικό να γίνει ένας ενδελεχής έλεγχος που περιλαμβάνει πλήρη σταδιοποίηση και έλεγχο των αναπνευστικών εφεδρειών του ασθενούς. Με απλά λόγια, και πριν από την επέμβαση, πρέπει να είμαστε σίγουροι ότι το πρόβλημα βρίσκεται σε περιοχή του πνεύμονα που μπορεί να αφαιρεθεί και ότι ο ασθενής είναι σε καλή κατάσταση για να υποβληθεί σε χειρουργική επέμβαση με ασφαλή τρόπο. 

Είναι σημαντικό οι τεχνικές να εφαρμόζονται από θωρακοχειρουργούς που έχουν εκπαιδευτεί σωστά, στους κατάλληλους ασθενείς, στους κατάλληλους όγκους και με δυνατότητα επιλογής από διάφορες τεχνικές.

— Υπάρχουν θεραπείες, πριν ή μετά τη χειρουργική αντιμετώπιση, που μειώνουν τον κίνδυνο της μετάστασης;
Σε ένα σωστό και οργανωμένο κέντρο αντιμετώπισης καρκίνου του πνεύμονα η θεραπεία χαρτογραφείται από ομάδα γιατρών (πνευμονολόγο, ογκολόγο, θωρακοχειρουργό). Η θεραπεία δεν είναι ίδια για όλους τους ασθενείς και εξαρτάται από τον τύπο, το στάδιο του καρκίνου και τη θέση του όγκου. Στο πρώιμο στάδιο η χειρουργική επέμβαση αποτελεί θεραπεία. Η χρήση μετεγχειρητικής χημειοθεραπείας έχει όφελος μόνο από το στάδιο ΙΙ και αν υπάρχουν κακοήθη κύτταρα σε λεμφαδένες που βρίσκονται τυχαία μετά την τελική παθολογοανατομική εξέταση.

Στο προχωρημένο στάδιο με διήθηση λεμφαδένων συνήθως προηγείται η χημειοθεραπεία και εν συνεχεία βλέπουμε την ανταπόκριση. Και εδώ ο ρόλος της χειρουργικής επέμβασης είναι σημαντικός ως τμήμα πολυθεραπείας. Δυστυχώς, είναι λάθος να αποκλείεται η χειρουργική επέμβαση. Σε αυτές τις περιπτώσεις, και μετά το χειρουργείο, θα επακολουθήσει περαιτέρω συστηματική χημειοθεραπεία ή και άλλη μορφή θεραπείας, όπως η ανοσοθεραπεία. 

Στην περίπτωση τοπικής νόσου, αλλά με όγκο σε δύσκολο σημείο, μπορεί να χρειαστεί χημειοθεραπεία ή και ακτινοθεραπεία πριν από τη χειρουργική επέμβαση. Όμως είναι σημαντικό να υπάρξει μια απόφαση κατόπιν συνεργασίας ογκολόγου και θωρακοχειρουργού, όχι μονομερώς.

— Πόσο έχει εξελιχθεί η τεχνολογία στη θωρακοχειρουργική του καρκίνου του πνεύμονα τα τελευταία χρόνια;
Τα βήματα είναι μεγάλα και εντυπωσιακά. Σε μεγάλα κέντρα η πλειονότητα των χειρουργικών επεμβάσεων γίνεται με χρήση ειδικών θωρακοσκοπικών εργαλείων και μικρές τομές. Η ομάδα της Ευρωκλινικής διαθέτει εμπειρία 20 ετών σε τέτοιες επεμβάσεις. Είχα την τιμή να ηγηθώ της ομάδας, έχοντας δημιουργήσει μια σχολή εκπαίδευσης στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο του Αγίου Ιακώβου στην Αγγλία από το 2001. Η χρήση εξατομικευμένων εργαλείων, όπως οι ειδικοί κοπτορράπτες, οι ίνες laser και οι συσκευές υπερήχου, μας δίνουν τη δυνατότητα να αφαιρέσουμε έναν όγκο πλήρως με ελάχιστο τραύμα, μικρή απώλεια αναπνοής και γρήγορη επιστροφή στις καθημερινές ασχολίες.

Είναι όμως σημαντικό οι τεχνικές να εφαρμόζονται από θωρακοχειρουργούς που έχουν εκπαιδευτεί σωστά, στους κατάλληλους ασθενείς, στους κατάλληλους όγκους και με δυνατότητα επιλογής από διάφορες τεχνικές. Τα τελευταία χρόνια, και με πιστοποίηση από διεθνείς μελέτες, γνωρίζουμε ότι σε πρώιμα στάδια καρκίνου μπορούμε να εκτελέσουμε μια σωστή ογκολογική επέμβαση, αφαιρώντας ένα ή δύο μόνο τμήματα του πνεύμονα. Η εγχείρηση αυτή είναι πιο απαιτητική από την κλασική «λοβεκτομή», προστατεύει όμως από απώλεια σημαντικού μέρους της αναπνοής και παρέχει συνδυασμό σωστής εγχείρησης και καλής ποιότητας ζωής. Θα πρέπει επίσης να τονίσουμε ότι δεν θα πρέπει να βαφτίζουμε υποδεέστερες επεμβάσεις, όπως οι σφηνοειδείς εκτομές, ως τμηματεκτομές, διότι αυτές δεν προσφέρουν τη σωστή ογκολογική θεραπεία.

— Το σκαφοειδές στέρνο πότε συνήθως διαγιγνώσκεται και πώς αντιμετωπίζεται χειρουργικά; Σε ποια ηλικία εμφανίζεται και πότε γίνεται η θωρακοχειρουργική επέμβαση; Υπάρχουν επιπλοκές ή αποκαθίσταται πλήρως το πρόβλημα;
Πρόκειται για μια συγγενή ανωμαλία που γίνεται εντονότερη κατά την εφηβεία, ειδικά όταν οι νέοι ανακαλύπτουν περισσότερο το σώμα τους. Σε βαριές μορφές έχει επίπτωση στην καθημερινή απόδοση, ειδικά σε αθλοπαιδιές. Δημιουργεί έντονα ψυχολογικά προβλήματα και συχνά κοινωνική απομόνωση και πρόβλημα στις διαπροσωπικές σχέσεις. Η διάγνωση και μέτρηση του σκαφοειδούς γίνεται από ειδικό θωρακοχειρουργό με εμπειρία στο αντικείμενο και απλές απεικονιστικές εξετάσεις, όπως η αξονική θώρακος.

Υπάρχουν διάφορες επιλογές διόρθωσης, ανάλογα με τη σοβαρότητα της βύθισης, τη συμμετρία, το μυϊκό τοίχωμα και την ηλικία του ασθενούς. Συνήθως προτείνεται επέμβαση μετά την ηλικία των 10 ετών και πριν από την ολοκλήρωση της ενηλικίωσης. Η αντιμετώπιση είναι χειρουργική (με διάφορες τεχνικές, όπως Ravitch, Nuss και άλλες υβριδικές) ή μη χειρουργική (με χρήση αντλίας αναρρόφησης ή και σιλικονούχων ενθεμάτων). Οι επιπλοκές είναι σε ποσοστό μικρότερο του 2% και οι περισσότερες δυστυχώς οφείλονται σε κακή επιλογή θεραπείας και απουσία γνώσης και εμπειρίας από πλευράς του θωρακοχειρουργού, με σημαντική ψυχολογική επίπτωση στον ασθενή και συχνά αστάθεια του τοιχώματος του θώρακα.

— Σε τι στάδιο βρίσκεται η παρηγορητική φροντίδα των ογκολογικών ασθενών αλλά και άλλων ασθενών με χρόνια νοσήματα στην πατρίδα μας; Πόσο υστερούμε σε σχέση με άλλες χώρες της Ευρώπης και τι πρέπει να γίνει για να μπορούν να έχουν αξιοπρεπή περίθαλψη και παρηγορητική φροντίδα οι ασθενείς που πλέον βρίσκονται σε τελικό στάδιο;
Δυστυχώς, αυτός είναι ένας τομέας που είναι ακόμα σε πολύ πρώιμο στάδιο στη χώρα μας. Θα ξεκινήσω λέγοντας ότι το σημαντικότερο και ηθικότερο σε ασθενείς με βαριά νοσήματα και μικρό προσδόκιμο επιβίωσης είναι «η ζωή που δίνουμε στις μέρες που απομένουν και όχι οι μέρες στη ζωή που απομένει». Ένα σωστό σύστημα κοινωνικής ωφέλειας πρέπει να προσφέρει φροντίδα υγείας στο σπίτι, στο οικείο περιβάλλον. Οι ωφέλειες είναι πολλές και θα χρησιμοποιήσω παράδειγμα από την πολυετή εμπειρία μου στο Εθνικό Σύστημα Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου. Εκεί ο ασθενής δέχεται φροντίδα στο οικείο περιβάλλον του με αξιοπρέπεια και κοντά σε αγαπημένα πρόσωπα του. Δεν χρειάζεται να μεταβεί σε κέντρο υγείας με άσκοπες και δύσκολες μετακινήσεις λόγω γεωγραφικής θέσης. Έχει άμεση αντιμετώπιση του προβλήματός του, αποφεύγοντας τον συνωστισμό σε εφημερεύοντα ιατρεία και κλινικές. Διατηρεί συχνή επαφή με την ομάδα θεραπείας και νιώθει ασφαλής στο σπίτι.

Η ομάδα μας στην Ευρωκλινική έχει ξεκινήσει την εφαρμογή παρηγορητικών θεραπειών σε προχωρημένα στάδια καρκίνου με εκπαίδευση πρωτίστως μελών της οικογένειας, αφού δεν υπάρχει ακόμα επίσημη κάλυψη από το Εθνικό Σύστημα Υγείας. Ο δρόμος είναι μακρύς και επίπονος και βασική μας μέριμνα είναι η επικοινωνία και εκπαίδευση του προσωπικού υγείας στα σημεία που βρίσκονται κοντά στην οικία του ασθενούς. Χρειαζόμαστε έναν πυρήνα νοσηλευτών και εθελοντών που θα μπορούν να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους με ασφάλεια σε αυτούς τους ασθενείς, στο οικείο περιβάλλον τους.

Δρ. Κώστας Παπαγιαννόπουλος MBCHB, MD, MMED THORAX, CTH Cardiothoracics
Θωρακοχειρουργός
Διευθυντής Τομέα Χειρουργικής Θώρακος στην Ευρωκλινική Αθηνών
Τέως Κλινικός Διευθυντής Τομέα Χειρουργικής Θώρακος, Leeds
Τέως Πρόεδρος και Ταμίας της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Χειρουργών Θώρακος