Σύνδρομο Εκρηγνυόμενης Κεφαλής: Μια ενοχλητική διαταραχή του ύπνου που ακόμα αποτελεί μυστήριο

ΩΣ ΜΟΥΣΙΚΟΣ ΚΑΙ κατασκευαστής έγχορδων οργάνων, ο Ντέιβ Λόβος ξέρει από δυνατούς ήχους. Κι όμως, σύμφωνα με τον ίδιο, ο κρότος που άκουσε μέσα στο κεφάλι του μια νύχτα αιφνιδίασε ακόμη κι εκείνον. Τον «χτύπησε» με τέτοια ένταση καθώς αποκοιμιόταν, που πετάχτηκε απ’ το κρεβάτι. 

«Ήταν ένας οξύς ήχος. Τον ένιωσα σε ένα σημείο ψηλά στο κρανίο μου, ενώ είδα και μια έντονη, φευγαλέα λάμψη, σαν προβολέα αυτοκινήτου που περνούσε από μπροστά μου. Και τα δύο σχεδόν ταυτόχρονα». 

Αυτό που βίωσε είναι γνωστό με την ανεπίσημη ονομασία «Σύνδρομο Εκρηγνυόμενης Κεφαλής». Πρόκειται για τη μυστηριώδη ένδειξη μιας διαταραχής ύπνου που είναι γνωστή ως παραϋπνία. Όσοι υποφέρουν από παραϋπνία τείνουν να υπνοβατούν, να μιλούν στον ύπνο τους, να βιώνουν περιστατικά υπνικής παράλυσης και ενοχλητικούς μυϊκούς σπασμούς. 

Ένα επεισόδιο ΣΕΚ, τις περισσότερες φορές, διαρκεί λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο, και μια βασική λανθασμένη αντίληψη αφορά στο πότε ακριβώς συμβαίνει. Πρόκειται για τη σύντομη φάση της μετάβασης από τον «ξύπνιο» στον ύπνο, γνωστή ως υπναγωγία.

«Το γραφείο μου δεν θα ήταν τόσο τακτοποιημένο αν όντως τα κεφάλια ασθενών έκαναν… μπαμ», λέει ο Brian Sharpless, διαπιστευμένος κλινικός ψυχολόγος που ειδικεύεται σε θέματα ύπνου. Είναι από τους μετρημένους στα δάχτυλα που μελετούν το συγκεκριμένο σύνδρομο και υποστηρίζει πως, αν και δυσάρεστο, είναι «άκακο».  «Εφόσον κάθε επεισόδιο δεν συνοδεύεται από πόνο, δεν υπάρχουν λόγοι ανησυχίας», λέει. 

Τι το προκαλεί;

Σύμφωνα με τον Brian Sharpless, από όσους βιώνουν αυτά τα επεισόδια πολύ λίγοι τα αναφέρουν στον γιατρό τους ή σε κάποιον δικό τους άνθρωπο. Βάσει σχετικής έρευνας, μόνο το 11% είχε ζητήσει ιατρικές συμβουλές από ειδικούς, ενώ μόνο το 8% των ασθενών που βίωναν τακτικά αυτά τα επεισόδια προσπάθησε να βρει τρόπο να τα αποτρέψει. Κάποιοι πολύ απλά ντρέπονται να παραδεχτούν πως «ακούνε θορύβους». Οι περισσότεροι απλώς συνεχίζουν τη ζωή τους, εφόσον δεν πονούν και δεν νιώθουν κάποια άλλη ενόχληση.

Η Jennifer McDonald Slowik, γιατρός που μελετά τις διαταραχές ύπνου στο Frederick Health Medical Group του Μέριλαντ, επιβεβαιώνει από την εμπειρία της τα ευρήματα της έρευνας και συμφωνεί πως σπάνια κάποιος με Σύνδρομο Εκρηγνυόμενης Κεφαλής θα αναζητήσει κάποια θεραπεία.

Κάποιες φορές προκύπτει ως διάγνωση όταν κάνουν μια εκτενή αξιολόγηση σε κλινική που ειδικεύεται στις διαταραχές ύπνου. «Συχνά, τους κάνουμε ερωτήσεις για ναρκοληψία», η οποία περιλαμβάνει συμπτώματα όπως ηχητικές παραισθήσεις. «Βέβαια, αν υποπτευθούμε πως συμβαίνει κάτι πιο σοβαρό, συνεχίζουμε με περισσότερα τεστ και μελέτη ύπνου, για να είμαστε σίγουροι πως δεν πρόκειται για κάτι άλλο».

Όπως η J. McDonald Slowik, έτσι και ο B. Sharpless υπογραμμίζει με πόση προσοχή και επιμέλεια πρέπει να χειρίζονται τα παράπονα των ασθενών για ενοχλήσεις στο κεφάλι. Το χειρότερο σενάριο είναι όταν αυτά τα συμπτώματα, σε συνδυασμό με πόνο, υποδεικνύουν πιο σοβαρά και επικίνδυνα προβλήματα, όπως τη θανατηφόρα εγκεφαλική αιμορραγία. 

Ένα επεισόδιο ΣΕΚ, τις περισσότερες φορές, διαρκεί λιγότερο από ένα δευτερόλεπτο, και μια βασική λανθασμένη αντίληψη αφορά στο πότε ακριβώς συμβαίνει. Πρόκειται για τη σύντομη φάση της μετάβασης από τον «ξύπνιο» στον ύπνο, γνωστή ως υπναγωγία.

Σύμφωνα με τον B. Sharpless, οι επιστήμονες ακόμα δεν έχουν καταφέρει να εντοπίσουν και να ταυτοποιήσουν τη δραστηριότητα του ΣΕΚ κατά τον ύπνο. Μέχρι στιγμής, θεωρούν πως πρόκειται για έναν τύπο αστοχίας των νευρώνων την ώρα που ο εγκέφαλος «απενεργοποιεί» τα τμήματά του που σχετίζονται με το ακουστικό και το οπτικό σύστημα που χρησιμοποιεί ο οργανισμός όταν δεν βρίσκεται σε κατάσταση ύπνου.  

«Μπορούμε να πούμε πως συμβαίνει όταν είμαστε απόλυτα χαλαροί. Φαίνεται πως τότε το βιώνουν οι περισσότεροι. Για να το εξηγήσουμε πιο απλά, το ΣΕΚ είναι μια ακουστική παραίσθηση, ενώ αν θέλουμε να μιλήσουμε με πιο κλινικούς όρους, μια “παροξυσμική αισθητηριακή παραϋπνία”, ή μια διαταραχή του ύπνου που εκδηλώνεται με βίαια ξεσπάσματα ήχων. Δεν μιλάμε όμως για εμβοές. Γιατί πολλοί κάνουν συχνά το λάθος να τα συγχέουν μεταξύ τους».

Συγκρούσεις, πυροβολισμοί, πόρτες που κλείνουν με κρότο, και… ο Μπιπ Μπιπ και το Κογιότ

Ο Ντέιβ Λόβος λέει πως άκουσε έναν ήχο που έμοιαζε με σύγκρουση αυτοκινήτων, μια περιγραφή που έχουν κάνει πολλοί συμμετέχοντες στις έρευνες για το ΣΕΚ. Στον ήχο αυτό έχουν αποδοθεί κι άλλοι πολλοί χαρακτηρισμοί, όμως το νόημα είναι το ίδιο. Όλοι μιλούν για τρομακτικούς, έντονους θορύβους.

Κάποιες από τις πιο συνηθισμένες περιγραφές είναι έκρηξη, βόμβα, πόρτα που κλείνει με κρότο, πυροβολισμός, πυροτέχνημα, μεταλλικά σκεύη που κάποιος τα κοπανάει μεταξύ τους, στριγκλιά, κύματα που σκάνε σε βράχο, κεραυνός, ιαχή, αμάξια που περνούν. 

«Δεν ακούς καμιά συμφωνική ορχήστρα, ούτε ομιλίες που βγάζουν κάποιο νόημα. Ακούς εκκωφαντικούς θορύβους», λέει ο B. Sharpless. Η αγαπημένη του και πιο ευφάνταστη παρομοίωση για τον ήχο του ΣΕΚ που έχει ακούσει ποτέ είναι: «Λες και το Κογιότ προσπάθησε να ρίξει ένα πιάνο πάνω στον Μπιπ Μπιπ».

Τα πρώτα δεδομένα

Το ΣΕΚ ανακαλύφθηκε το 1876 στη Φιλαδέλφεια, από τον νευρολόγο Silas Weir Mitchell, ο οποίος το είχε ονομάσει «αισθητηριακό σοκ». Το 1989, ο νευρολόγος J.M.S. Pearce το ονόμασε με τον όρο ΣΕΚ που χρησιμοποιούμε μέχρι και σήμερα. Ο B. Sharpless και ο συνάδελφός του Peter Goadsby, νευροεπιστήμονας στο King’s College του Λονδίνου, ασκούν πιέσεις ώστε το όνομα να αλλάξει σε «επεισοδιακό κρανιακό αισθητηριακό σοκ».

Ο J.M.S. Pearce ανέφερε πως «δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να συνδέουν το ΣΕΚ με ασθένειες από το ιστορικό των ασθενών, ούτε υπάρχουν ενδείξεις για ασθένεια του κεντρικού νευρικού συστήματος. Πρόκειται για κάτι απόλυτα καλοήθες και υποπτεύομαι πως είναι κάτι κοινό, απλώς δεν αναφέρεται. To τι προκαλεί αυτόν τον έντονο κρότο παραμένει μυστήριο».

Στο ίδιο πόρισμα καταλήγουν ο B. Sharpless και άλλοι ερευνητές, τρεις δεκαετίες μετά. Η Αμερικανική Ακαδημία Ιατρικής Ύπνου κατέταξε το ΣΕΚ στις διαταραχές ύπνου, ενώ οι λιγοστές μελέτες που έχουν γίνει γύρω από αυτό μέχρι σήμερα απορρίπτουν κλινικούς ισχυρισμούς πως οι γυναίκες άνω των 50 είναι πιο επιρρεπείς στο ΣΕΚ.

Σήμερα, τα στοιχεία δείχνουν ότι τα περιστατικά είναι πάνω κάτω τα ίδια μεταξύ ανδρών και γυναικών, ενώ μια έρευνα που διεξήγαγε στο Πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον ο B. Sharpless έδειξε πως το 13% των φοιτητών του είχε βιώσει τουλάχιστον ένα τέτοιο περιστατικό στη ζωή του. 

Οι πρώτες καταγραφές για το γνωστό σήμερα ως ΣΕΚ χρονολογούνται στα μέσα του 1800 και δεν υπάρχουν προγενέστερες αναφορές. Εκτός από μία και μοναδική εξαίρεση. Μια διατριβή του 2018 υποστηρίζει πως ο φιλόσοφος του 17ου αιώνα Ντεκάρτ είχε βιώσει ένα περιστατικό ΣΕΚ μεταξύ δύο ονείρων, που, όπως είχε πει, του είχε δώσει απάντηση στο ερώτημα ποιον δρόμο να ακολουθήσει στη ζωή του.

«Αν και αυτά τα επεισόδια δεν μπορούν να μας βλάψουν, είναι κατανοητό όσοι τα βιώνουν να ανησυχούν ότι μπορεί να είναι ενδείξεις μιας σοβαρής ασθένειας του εγκεφάλου», αναφέρει η ίδια διατριβή. «Πολλοί ντρέπονται να μιλήσουν γι’ αυτό για να μην έρθουν αντιμέτωποι με προκατάληψη και δυσπιστία».

Με στοιχεία από National Geographic.