Γιατί η επιστροφή της ευλογιάς των πιθήκων ενδέχεται να μας βρει απροετοίμαστους;

ΠΑΕΙ ΠΛΕΟΝ ΕΝΑΣ χρόνος από τότε που ύποπτα κρούσματα ενός σπάνιου ιού εμφανίστηκαν στο Ηνωμένο Βασίλειο, με τους ασθενείς να παρουσιάζουν εξανθήματα, να ανεβάζουν απότομα πυρετό και να νοσηλεύονται εκτάκτως σε διάφορα νοσοκομεία του Λονδίνου.

Έκτοτε, ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων –γνωστός και ως Μpox ή παλιότερα monkeypox, ωσότου η ονομασία θεωρήθηκε δυνάμει ρατσιστική από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας– κατόρθωσε μέσα σε δώδεκα μήνες να εξαπλωθεί σε κάθε ήπειρο και γωνιά του πλανήτη, κάνοντας την εμφάνισή του σε πάνω από 110 χώρες, συμπεριλαμβανομένων και 103 κρατών που δεν είχαν αναφέρει ποτέ την εκδήλωση της νόσου. 

Ανάμεσά τους βρέθηκε και η χώρα μας, μετρώντας συνολικά 85 κρούσματα, σύμφωνα με την τελευταία σχετική ανακοίνωση του ΕΟΔΥ. Δεν είναι, βέβαια, ξεκάθαρο κατά πόσο αυτά τα στοιχεία είναι επικαιροποιημένα, καθώς η εν λόγω ενημέρωση πραγματοποιήθηκε τον Νοέμβριο του 2022.

«Δεν δόθηκαν εμβόλια ούτε καν στους υγειονομικούς, και αυτό μπορώ να σας το επιβεβαιώσω γιατί στη μονάδα μας διαγνώσαμε έντεκα περιστατικά και ήρθαμε σε επαφή με πολλά κρούσματα, ωστόσο δεν είχαμε τη δυνατότητα να αποκτήσουμε πρόσβαση σε αυτά».

Από τις αρχές της περσινής χρονιάς μέχρι και σήμερα η ευλογιά των πιθήκων έχει εμφανίσει σχεδόν 87.000 εργαστηριακά επιβεβαιωμένα κρούσματα παγκοσμίως, προκαλώντας 112 θανάτους. Και αν υπάρχει ένα δίδαγμα από την ιδιαίτερη πορεία αυτού του ιού, που ανήκει στο γένος ιών Orthopoxvirus και είναι «ξάδελφος» του γνωστού ιού της ευλογιάς που ταλαιπωρούσε για αιώνες την ανθρωπότητα προτού εξαλειφθεί τη δεκαετία του ’70 χάρη στα εμβόλια, είναι πως πολύ συχνά οι ηπιότερες ασθένειες είναι αρκετά πιο ύπουλες, δυσχεραίνοντας τη θεραπεία τους, ακριβώς γιατί ξεφεύγουν από την έγκαιρη και προληπτική αντιμετώπιση.

Έπειτα από μια αστραπιαία έξαρση με σχεδόν ανεξέλεγκτους ρυθμούς μετάδοσης, γεγονός που οδήγησε τον διευθυντή του ΠΟΥ να κηρύξει τον Ιούλιο κατάσταση έκτακτης ανάγκης για τη δημόσια υγεία, το φθινόπωρο που μας πέρασε ο ιός έδειξε σημάδια υποχώρησης, ειδικά στον δυτικό κόσμο. Αυτό δεν σημαίνει φυσικά πως ο Mpox αποτελεί τελειωμένη υπόθεση. Μονάχα το τελευταίο διβδόμαδο 14 χώρες ανέφεραν αύξηση των κρουσμάτων σε σύγκριση με το προηγούμενο δεκαπενθήμερο, ενώ εν αναμονή μιας καυτής θερινής τουριστικής περιόδου οι ειδικοί του ΠΟΥ προειδοποιούν πως ο κίνδυνος εισαγωγής και επαναφοράς του Μpox στην ευρωπαϊκή περιφέρεια είναι ιδιαίτερα υψηλός. 

Εν ολίγοις, παρά την ψευδαίσθηση της ασφάλειας, η απειλή από τη νόσο κάθε άλλο παρά έχει εξαλειφθεί. 

Ευάλωτες ομάδες, στοχευμένες παρεμβάσεις

Υπάρχει η καλή πλευρά: ο ιός της ευλογιάς των πιθήκων είναι λιγότερο σοβαρός και μεταδοτικός από τα περισσότερα στελέχη της οικογένειάς του, ενώ κατά κανόνα η λοίμωξη που προκαλεί είναι θεραπεύσιμη. Από την άλλη, αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχουν ευάλωτες ομάδες με σημαντικά υψηλότερες πιθανότητες μόλυνσης και σοβαρών επιπλοκών που ενδέχεται να οδηγήσουν σε θάνατο. Και καθώς η ευλογιά των πιθήκων μεταδίδεται σε μεγάλο βαθμό μέσω της σεξουαλικής επαφής και της συχνής εναλλαγής ερωτικών συντρόφων –εξού και παρατηρείται σε μεγάλο βαθμό στους ερωτικά δραστήριους γκέι και αμφιφυλόφιλους άνδρες– υπάρχει και η παγίδα του στίγματος και της δαιμονοποίησης, μαζί με τον κίνδυνο αγνόησης της ευαλωτότητας συγκεκριμένων πληθυσμιακών ομάδων.

«Αυτό που φάνηκε από την επιδημία το 2022 είναι πως οι άνθρωποι που κινδύνευαν περισσότερο ήταν οι άνδρες που κάνουν σεξ με άνδρες (MSM), ωστόσο είχαμε επίσης κρούσματα σε γυναίκες, εφήβους και σε πολλές ακόμα πληθυσμιακές ομάδες», επισημαίνει ο παθολόγος και επιστημονικός συνεργάτης στη Μονάδα Ειδικών Λοιμώξεων του ΠΓΝ «Αττικόν», Κωνσταντίνος Πρωτοπαπάς. «Αυτό δεν σημαίνει φυσικά πως μιλάμε για ένα γκέι νόσημα», συμπληρώνει, «στην πραγματικότητα οι πάντες κινδυνεύουν να μολυνθούν και ακριβώς επειδή μεταδίδεται πολύ εύκολα ήμασταν πολύ τυχεροί που δεν παρατηρήθηκε ιδιαίτερη έξαρση στην Ελλάδα».

«Όμως αυτοί που πραγματικά κινδυνεύουν από τον ιό της ευλογιάς των πιθήκων είναι τα άτομα με ανοσοκαταστολή, για παράδειγμα εκείνοι που πάσχουν από HIV λοίμωξη σε προχωρημένο στάδιο», συνεχίζει ο κ. Πρωτοπαπάς. «Σε αυτές τις ομάδες η θνητότητα φτάνει στο 25% σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες, οι άνθρωποι αυτοί ταλαιπωρήθηκαν πολύ με τον ιό και πολλοί πέθαναν. Ειδικά αυτός ο ευάλωτος πληθυσμός πρέπει οπωσδήποτε να προστατευτεί», καταλήγει.

Σε αντίστοιχο πνεύμα κινήθηκαν και οι πρόσφατες δηλώσεις του ελληνικής καταγωγής αναπληρωτή συντονιστή του Λευκού Οίκου για την αντιμετώπιση του Μpox, δρος Δημήτρη Δασκαλάκη, ο οποίος σε μεγάλο βαθμό σήκωσε στις πλάτες του τον περιορισμό της επιδημίας στις ΗΠΑ χάρη σε στοχευμένες καμπάνιες ενημέρωσης και εμβολιασμού σε χώρους της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. «Δεν λέμε στους ανθρώπους να εμβολιαστούν κατά της ευλογιάς των πιθήκων επειδή απλώς πιστεύουμε πως είναι μια καλή ιδέα αλλά επειδή γνωρίζουμε πως υπάρχει γραμμική σχέση μεταξύ του αριθμού των ατόμων που έχουν εμβολιαστεί και της πιθανότητας να μην εμφανιστεί μια νέα επιδημία», δήλωσε χαρακτηριστικά ο δρ. Δασκαλάκης, συμπληρώνοντας πως τα πρόσφατα μοντέλα του Αμερικανικού Κέντρου Πρόληψης Λοιμώξεων προβλέπουν πως οι περισσότερες περιοχές των ΗΠΑ εμφανίζουν πιθανότητα επανεμφάνισης του Μpox που ξεπερνά το 35%. «Ειδικά τώρα που τα κρούσματα παραμένουν μειωμένα, είναι τρομερά βοηθητικό να εμβολιάσουμε τους ευάλωτους πληθυσμούς ώστε να μπορέσουμε να αποτρέψουμε τις μελλοντικές εξάρσεις», κατέληξε.

«Δεν μπορούμε να προβλέψουμε την εξέλιξη του ιού, καθώς, ενώ πιστεύαμε πως είχε τελειώσει, παρατηρούμε ότι εμφανίζονται ξανά νέα κρούσματα», απαντά ο κ. Πρωτοπαπάς αναφορικά με τα σενάρια επανεμφάνισης στη χώρα μας εν όψει της καλοκαιρινής περιόδου. «Όμως αυτό που σίγουρα οφείλουμε να κάνουμε είναι να χτίσουμε τα αντανακλαστικά ώστε να προλάβουμε μια νέα έξαρση. Πέρα από τον εμβολιασμό, εκείνο που περιόρισε σημαντικά την επιδημία παγκοσμίως ήταν το γεγονός πως υπήρξε έγκαιρη ενημέρωση στις ευάλωτες ομάδες. Αυτό οδήγησε σε αλλαγές στη συμπεριφορά, για παράδειγμα στην υιοθέτηση πρακτικών ασφαλούς σεξ ή προσωρινού περιορισμού στον αριθμό συντρόφων», συμπληρώνει.

Εμβολιασμός στην Ελλάδα: Κενά και ερωτηματικά

Ενώ ο συνδυασμός των πρωτοβουλιών ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης και των προληπτικών εμβολιασμών για ευάλωτες ομάδες υποστηρίζεται ομόφωνα από την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα ως δοκιμασμένη και επιτυχημένη συνταγή για την πρόληψη του ιού, στην Ελλάδα τα πράγματα μοιάζουν να κινούνται με αργούς και αδιαφανείς ρυθμούς. Παρότι η χώρα μας προμηθεύτηκε μια παρτίδα εμβολίων κατά του Μpox το περασμένο καλοκαίρι, και ακολούθως η Εθνική Επιτροπή Εμβολιασμού εξέδωσε σύσταση προτεραιοποίησης για τη χορήγησή τους, παραμένει αβέβαιο αν αυτό ακολουθήθηκε στην πράξη από κάποιο στοχευμένο εμβολιαστικό πρόγραμμα. 

Αντιθέτως, σύμφωνα με πηγές που γνωρίζουν το ζήτημα, η δήλωση της Επιτροπής να χορηγηθούν προληπτικά εμβόλια σε άτομα που ανήκουν σε ομάδες αυξημένου κινδύνου έμεινε απλώς στα χαρτιά. «Δεν υπήρξε διαφάνεια, ούτε καμπάνια ενημέρωσης των Ελλήνων λοιμοξιολόγων, ούτε φυσικά και καθεστώς διαφάνειας. Επομένως δεν γνωρίζουμε ακριβώς πόσα εμβόλια χρησιμοποιήθηκαν ούτε και την ημερομηνία λήξης τους», αναφέρει χαρακτηριστικά η συγκεκριμένη πηγή. «Από αυτά που γνωρίζω αμφιβάλλω αν έφτασε ποτέ κάποιο εμβόλιο στο μπράτσο γκέι ανδρών, είναι ένα ζήτημα που αγνοήθηκε επιδεικτικά», συμπληρώνει.

Αυτό το επιβεβαιώνει και ο κ. Πρωτοπαπάς, ο οποίος, στο πλαίσιο της δουλειάς του ήρθε σε επαφή με αρκετά κρούσματα πέρσι, έτσι συνειδητοποίησε πως δεν υπήρχαν διαθέσιμα εμβόλια. «Μου έτυχε να νοσηλεύσω ένα άτομο με HIV και σοβαρή ανοσοκαταστολή, το οποίο ταλαιπωρήθηκε τρομερά, χρειάστηκε νοσηλεία εβδομάδων, πέρασε βαριά πνευμόνια και η ζωή του κινδύνευε για πολύ καιρό», αναφέρει χαρακτηριστικά. «Το αδικαιολόγητο ήταν πως είχαμε διαθέσιμα εμβόλια, τα οποία όμως δεν αξιοποιήθηκαν», συμπληρώνει. «Δεν δόθηκαν ούτε καν στους υγειονομικούς, και αυτό μπορώ να σας το επιβεβαιώσω γιατί στη μονάδα μας διαγνώσαμε έντεκα περιστατικά και ήρθαμε σε επαφή με πολλά κρούσματα, ωστόσο δεν είχαμε τη δυνατότητα να αποκτήσουμε πρόσβαση σε αυτά».

«Μου φαίνεται αδιανόητο πώς, ενώ είχαμε διαθέσιμα εργαλεία, δεν κάναμε τίποτα με αυτά», αναφέρει στις καταληκτικές δηλώσεις του, «και δυσκολεύομαι να βρω άλλη αιτιολογία πέρα από το στίγμα». Ενώ, λοιπόν, η ευλογιά των πιθήκων μοιάζει να παρουσιάζει τάση επανεμφάνισης, αυτή ακριβώς η αδιαφάνεια και ελλιπής διαχείριση των εμβολίων δεν αποκλείεται να αποδειχτεί από απερίσκεπτη έως θανατηφόρα.