Δύο Έλληνες κινηματογραφιστές ψάχνουν στην Ινδία μια απάντηση για το μέλλον του πλανήτη
Δύο Έλληνες κινηματογραφιστές, ο παραγωγός-σκηνοθέτης Χρόνης Πεχλιβανίδης και η σκηνοθέτις-σεναριογράφος Μαρία Γιαννούλη, ταξίδεψαν μέχρι την Ινδία, το Νεπάλ και το Μπουτάν για το νέο τους ντοκιμαντέρ με άξονα την τεχνητή νοημοσύνη και την κλιματική αλλαγή. Βίωσαν και κατέγραψαν διαφορετικούς τρόπους προσέγγισης, ιδέες και απόψεις, συναντώντας ανθρώπους που μοχθούν για την επιβίωση και αγωνιούν για το μέλλον. Αποκωδικοποιούν την πολυπλοκότητα της καθημερινής ζωής αυτής της άγνωστης σε εμάς πλευράς του κόσμου, χτίζοντας ωστόσο μια βαθύτερη κατανόηση για τα τρέχοντα παγκόσμια γεγονότα.
Για τις ανάγκες του ντοκιμαντέρ, έφτασαν μέχρι στα βόρεια της Ινδίας, για να συναντήσουν τη δρα Vandana Shiva (Βαντάνα Σίβα), ίσως τη διασημότερη περιβαλλοντική ακτιβίστρια της εποχής μας, στη Navdanya, την πρότυπη ecofarm, μια κιβωτό σπόρων που έχει δημιουργήσει στους πρόποδες των Ιμαλαΐων μια μη κυβερνητική οργάνωση η οποία προωθεί τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, τη βιολογική γεωργία, τα δικαιώματα των αγροτών και τη διαδικασία εξοικονόμησης σπόρων. Είναι μια επιλογή που αποτέλεσε μεγάλη πρόκληση το πρώτο πρόσωπο που θα συναντούσαν να είναι πολέμιος της εφαρμογής της τεχνητής νοημοσύνης στη γεωργία.
Η τεχνητή νοημοσύνη εισέρχεται ήδη σε εφαρμογές στη γεωργία, συμβάλλοντας στην αύξηση της παραγωγής και στη μείωση του κόστους. Προφανώς δυστυχώς θα χαθούν θέσεις εργασίας στον γεωργικό τομέα αλλά και γενικότερα. Όμως, από την άλλη, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις σύγχρονης τεχνολογίας, προγραμματισμού.
— Τι ήταν αυτό που σας έκανε να αποφασίσετε να ασχοληθείτε με την τεχνητή νοημοσύνη σε αυτή την πλευρά του κόσμου;
Χρόνης Πεχλιβανίδης: Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να υπάρχει μέσω των υπολογιστικών μηχανών εδώ και δεκαετίες, αλλά στη σημερινή της εξέλιξη έρχεται να επηρεάσει τη ζωή μας όσο ποτέ άλλοτε. Το να κάνεις ένα ντοκιμαντέρ ώστε να δεις αυτή την πραγματικότητα, την οποία βιώνουμε και μας επηρεάζει όλο και περισσότερο, είναι μια πρόκληση. Θελήσαμε να δούμε το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής στις ακραίες του εκφάνσεις, εκεί που χτυπάει το καμπανάκι, σηματοδοτώντας τις αλλαγές στο κλίμα. Εκεί όπου επηρεάζει τις καλλιέργειες και έρχεται η τεχνητή νοημοσύνη και λέει «πιστεύω ότι με τις εφαρμογές και τα δεδομένα μου μπορούμε να σώσουμε τον πλανήτη». Επισκεφθήκαμε την Ινδία, το Νεπάλ και το Μπουτάν, που ζουν το πρόβλημα καθημερινά. Εκεί βρίσκονται τα μεγαλύτερα βουνά του πλανήτη με τους γιγαντιαίους παγετώνες και τις αχανείς εκτάσεις καλλιεργήσιμης γης. Εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής και οι τρεις αυτές χώρες αντιμετωπίζουν σε μηνιαία βάση καταστροφές από τα ακραία καιρικά φαινόμενα. Οι Ινδίες έχουν ήδη την υψηλή τεχνολογία για να τα αντιμετωπίσουν. Θα έλεγα ότι η ευρύτερη περιοχή των Ινδιών αποτελεί μια βιτρίνα των προβλημάτων που θα αντιμετωπίσουμε σύντομα παντού.
Μαρία Γιαννούλη: Πέρυσι το καλοκαίρι, ορμώμενοι από τη μεγάλη καταστροφή που συνέβη στη χώρα μας με την κακοκαιρία Daniel στη Θεσσαλία, αναρωτηθήκαμε αν υπάρχουν εφαρμογές της τεχνητής νοημοσύνης στην πρόβλεψη και την αντιμετώπιση τέτοιων καταστροφών. Έτσι, ειδικά στο κομμάτι της κλιματικής αλλαγής, που το ζούμε κάθε μέρα, ο Daniel ήταν που μας ευαισθητοποίησε και είπαμε να ξεκινήσουμε μια κινηματογραφική έρευνα σχετικά με την τεχνητή νοημοσύνη και την «έξυπνη γεωργία». Ξεκινήσαμε από ένα μακρινό μέρος, όχι κοντά στην Ελλάδα.
— Γιατί συγκεκριμένα η Ινδία;
Μ.: Γιατί είναι μια χώρα με 1,4 δισεκατομμύρια κατοίκους που από τη μια είναι τεχνολογικά προχωρημένη, πρωτοπορεί στη σύγχρονη ψηφιακή τεχνολογία και στην τεχνητή νοημοσύνη, κι από την άλλη διατηρεί ακόμα ένα πολύ έντονα παραδοσιακό κομμάτι, με πολυπληθείς κοινότητες αγροτών και την «γκουρού» τους, δρ. Βαντάνα Σίβα, που εναντιώνεται σε όλο αυτό.
— Ποια είναι και ποιος ο ρόλος της δρος Βαντάνα Σίβα στην παραδοσιακή γεωργία;
Χ.: Είναι μια θαρραλέα επαναστάτρια που αντιτίθεται σε ισχυρές πολυεθνικές, στον Έλον Μασκ και τον Μπιλ Γκέιτς, με σκοπό να σταματήσουν τις εκφυλιστικές γεωργικές πρακτικές τους και τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Επίσης το παγκόσμιο κίνημα του οποίου ηγείται έχει ως στόχο την ενδυνάμωση του ρόλου της γυναίκας ως «θεματοφύλακα των παλαιών σπόρων», ταυτίζοντάς τη με τη Μητέρα Γη, με τη γέννα, τον σπόρο. Γι’ αυτήν της τη συμβολή έχει λάβει πληθώρα διακρίσεων, με σημαντικότερη το Βραβείο Ορθής Διαβίωσης το 1993, γνωστό και ως Εναλλακτικό Βραβείο Νόμπελ.
— Πότε ιδρύθηκε το κίνημά της;
Χ.: Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Στις αρχές της δεκαετίας του ’60 η Ινδία έπρεπε να ταΐσει τον ραγδαία αυξανόμενο πληθυσμό της. Γι’ αυτό τον σκοπό η τότε κυβέρνηση δημιούργησε προγράμματα γενετικής βελτίωσης σπόρων και χρηματοδότησε χημικές βιομηχανίες για την παραγωγή φυτοπροστατευτικών προϊόντων και λιπασμάτων. Αυτό ονομάστηκε «Πράσινη Επανάσταση». Μέσα σε λίγα χρόνια η παραγωγή ρυζιού εκτινάχθηκε κι έμεινε στην ιστορία ως «Θαυματουργό Ρύζι». Αργότερα εμφανίζονται στις Ινδίες μεγάλες εταιρίες όπως η Μοσάντο και προτείνουν τους γεννητικά τροποποιημένους σπόρους (GMO). Η Βαντάνα Σίβα, που βίωσε την Πράσινη Επανάσταση με τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα, ξεκίνησε ένα μαζικό κίνημα που αντιτίθεται στους GMO. Μιλάμε για τα φυτά που έχουν τροποποιηθεί με τη χρήση τεχνικών γενετικής μηχανικής, υποστηρίζοντας ότι η υπερκαλλιέργεια αποτελεί μια σοβαρή απειλή για την υγεία των πολιτών αλλά και για το περιβάλλον.
— Είναι η λύση ώστε να σιτιστούν τα εκατομμύρια του πληθυσμού της Ινδίας;
Μ.: Ήταν από τις βασικές ερωτήσεις που της θέσαμε και μας έδωσε τις δικές της απαντήσεις. Επιμένει ότι ο μόνος τρόπος είναι η παραδοσιακή καλλιέργεια και ο παλιός σπόρος. Επηρεάζει κυβερνήσεις και μεγάλους καλλιεργητές στην Αφρική, στον Καναδά, στην Αυστραλία, ακόμα και στην Ελλάδα. Έχουμε μιλήσει με 25 αγρότες στη βόρεια Ελλάδα που εφαρμόζουν τις δικές της τεχνικές. Στα κηπευτικά έχει φανατικούς οπαδούς που την ακολουθούν με απόλυτο σεβασμό. Η Βαντάνα Σίβα υποστηρίζει ότι η ανθρωπότητα πεθαίνει και ότι μόνο με μια παραδοσιακή προσέγγιση θα έχουμε αποτέλεσμα.
Χ.: Δεν είναι απλώς μια ντόπια οικολόγος. Επειδή έχει να κάνει με την τροφή και είναι αλληλένδετο με την κλιματική αλλαγή, το κίνημά της εξελίχθηκε σε παγκόσμιο, με χιλιάδες followers. Για τους περισσότερους όλα αυτά μάλλον φαντάζουν ρομαντικά. Σήμερα η Ινδία δεν είναι των 500 εκατομμυρίων της Πράσινης Επανάστασης, είναι του 1,4 δισ. και είναι ένα θέμα που της θέσαμε το πώς θα ταΐσεις όλους αυτούς τους ανθρώπους αν σταματήσει ξαφνικά όλη αυτή η τεχνολογία.
— Ποια είναι η θέση της Βαντάνα Σίβα για την τεχνητή νοημοσύνη;
Χ.: Στις συζητήσεις μαζί της κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων της ταινίας μας και ειδικά για το συγκεκριμένο θέμα, μας είπε χαρακτηριστικά: «Έχουμε ζήσει περίπου διακόσιες χιλιάδες χρόνια ως ανθρωπότητα, με έναν τρόπο σκέψης για τον κόσμο μας ως αδρανή και νεκρό. Αυτή η νοοτροπία απαξίωσε τη νοημοσύνη των φυτών, τη νοημοσύνη των οργανισμών του εδάφους, τη νοημοσύνη των γυναικών, τη νοημοσύνη των αγροτών. Αυτή η νοοτροπία οδήγησε στην τεχνητή νοημοσύνη. Αλλά η μηχανική νοημοσύνη δεν ήταν ποτέ ευφυής, γιατί η νοημοσύνη προέρχεται από τη λέξη “intelligere”, που είναι η ικανότητα του επιλέγειν. Κάθε στιγμή, κάθε μορφή ζωής ενεργεί με νοημοσύνη. Η νοημοσύνη είναι ζωή. Επομένως η τεχνητή νοημοσύνη είναι μια κατάσταση/συνθήκη/τρόπος σκέψης ενάντια στο νόημα της ζωής. Δεν θα λειτουργήσει. Η τεχνητή νοημοσύνη απλώς παίρνει μερικές λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου, σε μεγάλο βαθμό μηχανικές λειτουργίες, αναλυτικές λειτουργίες, και τις κατεβάζει σε έναν υπολογιστή και στη συνέχεια παίρνει έναν αλγόριθμο για να τις επεξεργαστεί. Ένα μεγάλο μέρος της ανθρώπινης νοημοσύνης δεν είναι αναλυτικό, είναι συνθετικό. Αλλά δεν μπορούμε να ζούμε μόνο με την ανάλυση. Πρέπει να ζήσουμε μέσα από την ενοποιητική γνώση, τη σύνθεση της γνώσης που τα συνδυάζει και τα ενώνει όλα. Και το πιο βασικό μέρος αυτής της γνώσης σύνθεσης είναι ότι όλοι είμαστε μέρος, κομμάτι της γης και ότι η γη είναι ευφυΐα. Η παρουσία μας πάνω στη γη ως ανθρωπότητας είναι ελάχιστη χρονικά, η δε κυριαρχία της τεχνολογίας πάνω στη γη είναι ακόμα μικρότερη χρονικά. Η σύγχρονη τεχνολογία και η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορούν να απαξιώσουν και να αντικαταστήσουν τη φύση, που έχει την ικανότητα να δημιουργεί, να επιλέγει, να αναπτύσσεται και να εξελίσσεται, να προσαρμόζεται, και να έρθει να της πει “Δεν υπάρχεις, έχεις τελειώσει, μόνο εγώ, ως μικροτσίπ ενός υπολογιστή, θα τρέξω το μέλλον του κόσμου”. Ακριβώς όπως τα τεχνητά λιπάσματα δεν λίπαναν το έδαφος, αντιθέτως το κατέστρεψαν. Έκαναν το χώμα μη θρεπτικό –άγονο–, το αποδυνάμωσαν. Η τεχνητή χειραγώγηση των σπόρων και των GMO δεν μας δίνει τροφή, μας δίνει τοξίνες».
— Ποια είναι η δική σας γνώμη για τον ρόλο της τεχνητής νοημοσύνης στη σύγχρονη γεωργία;
Μ.: Η τεχνητή νοημοσύνη εισέρχεται ήδη σε εφαρμογές στη γεωργία, συμβάλλοντας στην αύξηση της παραγωγής και στη μείωση του κόστους. Προφανώς δυστυχώς θα χαθούν θέσεις εργασίας στον γεωργικό τομέα, αλλά και γενικότερα. Όμως, από την άλλη, θα δημιουργηθούν νέες θέσεις σύγχρονης τεχνολογίας, προγραμματισμού.
Χ.: Στην έρευνα που κάναμε για το ντοκιμαντέρ, μάθαμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να αναλύει μεγάλα σετ δεδομένων από δορυφορικές εικόνες και αισθητήρες στο έδαφος για να προβλέψει τις καλύτερες συνθήκες καλλιέργειας, τον ιδανικό χρόνο σποράς και την αποδοτικότερη χρήση πόρων όπως είναι το νερό, τα λιπάσματα και τα φυτοφάρμακα. Εντυπωσιακή είναι επίσης η χρήση drones αλλά και ρομποτικών μηχανημάτων, ικανών να κινούνται στο χωράφι σε προγραμματισμένες διαδρομές με τη βοήθεια GPS και να εκτελούν διάφορες εργασίες όπως η διάγνωση ασθενειών των φυτών πριν εμφανιστούν συμπτώματα ορατά στο ανθρώπινο μάτι. Στη συνέχεια πραγματοποιούνται επιλεκτικοί ψεκασμοί στα σημεία της προσβολής με τη χρήση εφαρμογών με τεράστια αποτελεσματικότητα.
Μ.: Στο ντοκιμαντέρ προσεγγίζουμε τη φιλοσοφική, την ψυχολογική και την κοινωνική πλευρά της τεχνητής νοημοσύνης, είναι η 4η βιομηχανική επανάσταση και ευλόγως υπάρχουν φοβίες και ανησυχίες. Εμείς είμαστε υπέρ της σύγχρονης τεχνολογίας, απλώς θεωρούμε ότι πρέπει να μπουν όρια, κανόνες και νόμοι.
— Μετά την ecofarm Navdanya συνεχίσατε τα γυρίσματα ακόμα πιο βόρεια.
Χ.: Στο Νεπάλ, όπου καταγράψαμε τα αποτελέσματα της κλιματικής αλλαγής, τους παγετώνες των Ιμαλαΐων που λιώνουν σιγά-σιγά, τα ποτάμια που πλημυρίζουν τη γόνιμη γη και καταστρέφουν τα πάντα. Συνεχίσαμε στο Μπουτάν, το πιο απομονωμένο βασίλειο του κόσμου, το οποίο διαθέτει ένα από τα οικοσυστήματα με τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα στον κόσμο και που φωλιάζει μεταξύ Ινδιών, Νεπάλ και Κίνας και έχει έναν βασιλιά με όραμα να μετατρέψει τη χώρα του σε ένα τεχνολογικό Shangri-La, κοινώς μια μυθική πόλη-παράδεισο.
— Πώς είναι αυτές οι χώρες; Τι σας έκανε ιδιαίτερη εντύπωση, πέρα από τη βασική σας θεματολογία;
Μ.: Μια παράξενη πληροφορία είναι ότι οι κάτοικοι του Μπουτάν θεωρούνται οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στον κόσμο.
— Εσάς σας φάνηκαν οι πιο ευτυχισμένοι άνθρωποι στον κόσμο;
Μ.: Δεν είμαι σίγουρη, διότι μείναμε λίγο, αν και είναι η μόνη χώρα του κόσμου όπου ο δείκτης ευτυχίας, μέγεθος μετρήσιμο από τη στατιστική υπηρεσία, θεωρείται σημαντικότερος από το ετήσιο κατά κεφαλήν εισόδημα των 1.500 δολαρίων που αναλογεί στους 700.000 πολίτες. Όλοι οι νέοι, οι οποίοι ντύνονται ακόμη με την παραδοσιακή στολή της χώρας, έχουν στο κινητό τους την εικόνα του βασιλικού ζεύγους, ενός πολύ νέου και όμορφου ζευγαριού. Λατρεύουν τον νεαρό βασιλιά τους, ο οποίος κυκλοφορεί ανάμεσά τους με το ποδήλατο, ενώ η βασίλισσα είναι κόρη πιλότου, επαγγελματική ιδιότητα που τυγχάνει μεγάλου κύρους γιατί έχουν ένα αεροδρόμιο ιδιαίτερα δύσκολο να το προσεγγίσει αεροπλάνο. Μόλις 80 άνθρωποι έχουν άδεια πιλότου.
Χ.: Δεν φτάνει άλλη εταιρεία στη χώρα, παρά μόνο η κρατική, με υπερσύγχρονα αεροπλάνα.
Μ.: Ο βασιλιάς ανέβηκε στον θρόνο μετά την παραίτηση του πατέρα του, ο οποίος, παρακαλώ, είναι παντρεμένος με τέσσερις αδελφές και κάνει κινήσεις για τον εκσυγχρονισμό της χώρας, επενδύοντας και στην τεχνητή νοημοσύνη.
Χ.: Στη διπλανή χώρα, το Nεπάλ, στην πρωτεύουσα Κατμαντού, κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων πέσαμε πάνω στη μοναδική ετήσια περιφορά της Kumari, με χιλιάδες κόσμου να παραληρεί στην θέα της βασιλικής κιβωτού των Νεπαλέζων.
Η Kumari που σημαίνει «παρθένα», είναι προεφηβικά κορίτσια που επιλέγονται ως εκπρόσωποι της θεϊκής ενέργειας στην Ινδουιστική θρησκεία. Για να επιλεγούν ως οι ζωντανές θεές του Νεπάλ, οι υποψήφιες πρέπει να ολοκληρώσουν μια σειρά δοκιμών. Το σώμα τους πρέπει να είναι άψογο και διαφορετικά να πληρεί ένα ευρύ φάσμα απαιτήσεων. Πρέπει να έχει «λαμπερό δέρμα» χωρίς σημάδια, κηλίδες ή ουλές, στήθος σαν λιοντάρι, λαιμό σαν κόγχη, βλεφαρίδες σαν αγελάδα, σώμα σαν δέντρο Bayan, μηρούς σαν ελάφι και φωνή καθαρή και απαλή σαν πάπια. Πρέπει να έχει μαύρα ίσια μαλλιά και σκούρα μάτια. Λεπτά και απαλά χέρια και πόδια και να μην έχει χάσει κανένα δόντι. Η προσωπικότητά της δοκιμάζεται από το «τεστ μόδας», μια σειρά από αιματηρές και τρομακτικές εμπειρίες με μισοπεθαμένα, αιματηρά ζώα, σκοτάδι και απόκοσμες κραυγές. Πρέπει να περπατάει ξυπόλητη και μόνη της μέσα σε ένα δωμάτιο καλυμμένο με κομμένα κεφάλια κατσικιών και βουβαλιών που φωτίζονται μόνο από κεριά, ενώ οι άντρες ντυμένοι ως δαίμονες πηδάνε και ουρλιάζουν στις σκιές. Σύμφωνα με την παράδοση, πρέπει να διανυκτερεύσει μόνη της στο δωμάτιο. Και μόνο αν δεν δείχνει φόβο και ούτε ουρλιάζει ούτε κλαίει, λέγεται ότι η θεά την έχει αποδεχτεί ως προσωρινό σπίτι.
Μαρία: Η κουμαρίνα ζει λίγο πολύ σε μια επιχρυσωμένη φυλακή. Μετακομίζει από την οικογένειά της σε ένα παλάτι όπου θα την φροντίσουν και θα βεβαιωθούν ότι θα τηρήσει τη σειρά περιορισμών που πρέπει να ακολουθηθούν για να διατηρήσει την τελετουργική της καθαρότητα και να συνεχίσει να υπηρετεί ως Κουμάρι. Λίγη απροσεξία μπορεί εύκολα να οδηγήσει στην απώλεια της θεότητας της. Η απώλεια αίματος από το σώμα λόγω τραυματισμού ή εμμήνου ρύσεως θεωρείται σημάδι ότι το σώμα της Κουμάρι έχει εγκαταλειφθεί από τη θεά Ταλέχου και θα αποσυρθεί αμέσως από τη θέση της ως Κουμάρι. Βγαίνει από το σπίτι μόνο 13 φορές το χρόνο σε πολύ ειδικές θρησκευτικές γιορτές, όπου μεταφέρεται σε βασιλική κιβωτό, καθώς τα πόδια της δεν επιτρέπεται να αγγίζουν το έδαφος. Εμείς την πετύχαμε όσο βρισκόμασταν εκεί σε μια σπάνια περιφορά της. Είναι ένα από τα συναρπαστικά της δουλείας μας πέρα από τα γυρίσματα να βιώνουμε τέτοιες αναπάντεχες στιγμές.
Χρόνης: Ένα ακόμη «συναρπαστικό» που μας συνέβη στα γυρίσματα στο Νεπάλ , ήταν όταν κολλήσαμε κορωνοϊό.
Μαρία: Και μάλιστα βαριά. Αναγκαστήκαμε να πάμε επειγόντως σε νοσοκομείο του Κατμαντού, όπου όλα ήταν αναπάντεχα προσεγμένα, θυμίζοντας ιδιωτικά νοσηλευτήρια της Ελλάδας. Όλα πήγαν καλά!
— Ας πούμε κάτι περισσότερο για τη Βαντάνα Σίβα, τι από αυτά που είπε στο ντοκιμαντέρ σας έκανε μεγαλύτερη εντύπωση;
Μ.: Η πεποίθησή της ότι ο πλανήτης δεν θα πεθάνει. Το εξηγεί λέγοντας: « Η Γη, πριν από τέσσερα δισεκατομμύρια χρόνια, άρχισε να δημιουργεί ζωή. Αυτός ο πλανήτης μπορεί να ζήσει με 20 βαθμούς υψηλότερη θερμοκρασία. Κάποια είδη θα εξαφανιστούν. Το ανθρώπινο είδος μπορεί να μην είναι σε θέση να επιβιώσει. Αλλά πολλά είδη θα επιζήσουν. Η εξαφάνιση του ανθρώπινου είδους είναι αυτό που διακυβεύεται. Και για να αποφύγουμε αυτή την ανθρώπινη εξαφάνιση, πρέπει να εγκαταλείψουμε την ανθρωποκεντρική μας σκέψη, γιατί αυτός ο εγωισμός και η στενότητα είναι που μας έχουν φέρει στο χείλος του γκρεμού».
Χ.: Είχε πολύ ενδιαφέρον η γνώμη της για τον Έλον Μασκ. Είπε γι’ αυτόν: «O Έλον Μασκ κατασκεύασε το SpaceX για να ξεφύγει από τη Γη. Είναι ανήθικο να λες “θα δημιουργήσω ένα χάος, αλλά δεν θα το λύσω. Θα πάω κάπου αλλού για να δημιουργήσω μεγαλύτερο χάος”. Η Γη έχει πολύ περισσότερη νοημοσύνη από μας. Το χάος που προκαλείται δεν είναι από την έλλειψη τεχνολογίας. Το χάος που προκαλείται είναι από την έλλειψη γνώσης, ευφυΐας και φροντίδας».
https://www.lifo.gr/culture/cinema/dyo-ellines-kinimatografistes-psahnoyn-stin-india-mia-apantisi-gia-mellon-toy
