Σώμα από γυαλί: Έχουν και οι υποχόνδριοι τα δίκια τους

ΣΤΑ ΤΕΛΗ ΤΟΥ 14ου αιώνα, μια σειρά ασθενών που ήταν διασκορπισμένοι σε όλη την Ευρώπη ανέπτυξαν μια ασυνήθιστη αυταπάτη: Πίστευαν ότι τα σώματά τους ήταν φτιαγμένα από γυαλί. Αυτοί που έπασχαν από αυτή την παράξενη πάθηση φοβόντουσαν μήπως σπάσουν – τουλάχιστον ένας από αυτούς επέμενε να κοιμάται σε σωρούς από άχυρα για να αποφύγει οποιοδήποτε ατύχημα. Αλλά για τους σημερινούς υποχόνδριους, αυτή η αρχαϊκή φοβία μπορεί να αντιπροσωπεύει τόσο έναν φόβο όσο και μια διεστραμμένη φαντασίωση. Ένας γυάλινος άνθρωπος είναι επικίνδυνα εύθραυστος, αλλά η κατάστασή του είναι επίσης απολύτως διαφανής.

«Είμαι υποχόνδρια», παραδέχεται η δημοσιογράφος Κάρολαϊν Κράμπτον στο νέο της βιβλίο “A Body Made of Glass: A Cultural History of Hypochondria” («Σώμα φτιαγμένο από γυαλί: Μια πολιτισμική ιστορία της υποχονδρίασης»). «Ή, τουλάχιστον, ανησυχώ ότι είμαι, που είναι το ίδιο στην πραγματικότητα». Η Κράμπτον υποφέρει από αυτή τη δευτερογενή ασθένεια από τότε που διαγνώστηκε με την πρωτογενή ασθένεια του λεμφώματος Hodgkin ως έφηβη. Μετά από μήνες θεραπείας, οι γιατροί της τη διαβεβαίωσαν ότι βρισκόταν σε ύφεση –  αλλά ένα χρόνο αργότερα, η ασθένεια επέστρεψε. Η Κράμπτον την νίκησε και πάλι, αλλά το άγχος της παραμένει μέχρι σήμερα. Είναι παράλογη η ανησυχία της;

Ο μεγάλος συγγραφέας Μαρσέλ Προυστ θεωρήθηκε από τους συγχρόνους του (ακόμη και από τον πατέρα του) ως διαταραγμένος επειδή λάμβανε έντονες προφυλάξεις για να αποφύγει τις κρίσεις βήχα που τον βασάνιζαν, αλλά η σύγχρονη ιατρική θα μπορούσε να δικαιώσει τις ανησυχίες του. Ο υποχόνδριος της μιας εποχής είναι ο επιβεβαιωμένος ασθενής της άλλης.

Και είναι και δεν είναι, σύμφωνα με το βιβλίο της. Από τη μία, η Κράμπτον συχνά βιώνει συμπτώματα τα οποία αργότερα αναγνωρίζει ότι είναι ψυχοσωματικά – από την άλλη, η υπερβολική επιφυλακτικότητά της μετά την υποτιθέμενα επιτυχή πρώτη θεραπεία του καρκίνου της, της επέτρεψε να εντοπίσει ένα ύποπτο εξόγκωμα τη δεύτερη φορά. «Οι φόβοι για την υγεία μου είναι επίμονοι και κατά καιρούς παρεμβατικοί στη ζωή μου, αλλά δεν είναι απαραίτητα αδικαιολόγητοι», παραδέχεται καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι «η διαγνώσιμη ασθένεια και η υποχονδρίαση μπορούν να συνυπάρχουν». Αν και «τείνουμε να σκεφτόμαστε την υποχονδρίαση ως μια ασθένεια που βρίσκεται αποκλειστικά στο μυαλό μας», οι άνθρωποι που ανησυχούν περισσότερο για την υγεία τους είναι πολύ συχνά οι άνθρωποι που έχουν τους περισσότερους λόγους να ανησυχούν.

Η αλήθεια είναι ότι ακόμα και στις μέρες μας δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία σχετικά με το τι θεωρείται διάγνωση και τι αυταπάτη. Σε μια κοινωνία γεμάτη προκαταλήψεις, η αξιοπιστία δεν κατανέμεται ισότιμα και οι περιθωριοποιημένοι ή οι μειονοτικοί πληθυσμοί συχνά απορρίπτονται ως υστερικοί όσον αφορά τις ασθένειες. Και βέβαια, η ασθένεια –και συνεπώς και η υποχονδρίαση– είναι συχνά μια πολιτισμική σύμβαση που πάντα υπόκειται σε αναθεώρηση. Ο κατάλογος των ιατρικά αξιόπιστων ασθενειών διευρύνεται και συρρικνώνεται διαρκώς καθώς η έρευνα προχωρά και οι ξεπερασμένες θεωρίες καταρρίπτονται. «Είναι πλέον δυνατό να εξεταστούν καταστάσεις που προηγουμένως δεν ήταν ανιχνεύσιμες», γράφει η Κράμπτον. Ο μεγάλος συγγραφέας Μαρσέλ Προυστ θεωρήθηκε από τους συγχρόνους του (ακόμη και από τον πατέρα του) ως διαταραγμένος επειδή λάμβανε έντονες προφυλάξεις για να αποφύγει τις κρίσεις βήχα που τον βασάνιζαν, αλλά η σύγχρονη ιατρική θα μπορούσε να δικαιώσει τις ανησυχίες του. Ο υποχόνδριος της μιας εποχής είναι ο επιβεβαιωμένος ασθενής της άλλης.

Η «υποχονδρίαση» είναι μια αρχαία λέξη αλλά μια νέα σχετικά έννοια. Ο όρος έχει ελληνική προέλευση. Προκύπτει από την ανατομική δομή υποχόνδριο στο οποίο εδράζεται ο σπλήνας. Ο σπλήνας, με βάση την Ιπποκρατική θεωρία των τεσσάρων χυμών του σώματος, είναι το όργανο στο οποίο παράγεται η μέλανα χολή. Όταν όμως, αυτή πλεονάζει έναντι των υπολοίπων χυμών, συμβάλλει στη σύνθεση μίας μελαγχολικής ιδιοσυγκρασίας. Έτσι λοιπόν, ο όρος υποχονδρίαση χρησιμοποιήθηκε για την περιγραφή ασθενών οι οποίοι λόγω της ιδιοσυγκρασίας τους είναι φοβικοί και καχύποπτοι και διαμαρτύρονται για την υγεία τους χωρίς ουσιαστικά να υπάρχουν υπαρκτές ενδείξεις ασθένειας.

Το 1733, ο γιατρός George Cheyne περιέγραψε την υποχονδρίαση ως μια «ασθένεια του πολιτισμού». Σύμφωνα με την Κράμπτον, αυτό που εννοούσε είναι ότι ήταν «η συνέπεια των υπερβολών μιας καταναλωτικής κοινωνίας που είχε εγκαταλείψει την απλότητα της προηγούμενης ανθρώπινης ύπαρξης προς όφελος μιας απολαυστικής διατροφής και ενός ανενεργού τρόπου ζωής», αλλά θα λέγαμε επίσης ότι η υποχονδρίαση είναι μια ασθένεια του πολιτισμού επειδή αυξάνεται όσο αυξάνονται οι γνώσεις μας. Όσο πιο πολλά αντιλαμβανόμαστε για τους αμέτρητους τρόπους με τους οποίους το σώμα μας μπορεί να καταρρεύσει, τόσο πιο πολλά έχουμε να φοβόμαστε.

Με στοιχεία από The Washington Post