Ψυχολόγος και καθηγήτρια του Χάρβαρντ Rebecca Rolland: «Mη μιλάτε έτσι στα παιδιά, τα κάνετε ρομποτάκια»

Η Μόμο, ο χαρακτήρας που δημιούργησε ο συγγραφέας Michael Ende, είχε ένα χάρισμα: ήξερε να ακούει. Ο κόσμος ερχόταν από παντού στο μικρό αμφιθέατρο όπου το κοριτσάκι τού άρεσε να μιλάει, τουλάχιστον μέχρι να έρθουν οι γκρίζοι άντρες και να κλέψουν τον χρόνο των ανθρώπων που ήθελαν να συζητήσουν. Σύμφωνα με την Αμερικανίδα ψυχολόγο, συγγραφέα και καθηγήτρια εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ Ρεμπέκα Ρολάντ, 43 ετών, κάτι παρόμοιο συμβαίνει σήμερα, ιδίως με τα παιδιά μας. “Κάνουμε επιφανειακές συζητήσεις, αλλά αφιερώνουμε ελάχιστο χρόνο σε βαθύτερες συζητήσεις στις οποίες να ακούμε αυτόν που είναι απέναντι”, εξηγεί στην EL PAÍS.

Η Rolland, η οποία είναι επίσης ειδικός στον προφορικό και γραπτό λόγο στο τμήμα νευρολογίας του Νοσοκομείου Παίδων της Βοστώνης, δημοσίευσε πρόσφατα το βιβλίο The Art of Talking with Children (HarperOne, 2022). Στο βιβλίο, η συγγραφέας υποστηρίζει ότι αν εκμεταλλευτούμε τις μικρές καθημερινές συζητήσεις και εξαλείψουμε τους “κλέφτες του χρόνου” -όρος που χρησιμοποιεί στο βιβλίο της για να αναφερθεί στην κατάχρηση της τεχνολογίας, για παράδειγμα- οι συζητήσεις αυτές χρησιμεύουν ως εξαιρετικές ευκαιρίες για μάθηση και ανάπτυξη της δημιουργικότητας, ενώ παράλληλα ενισχύουν  τους δεσμούς μας με τα παιδιά.

― Γιατί πιστεύετε ότι χρειαζόμαστε ένα εγχειρίδιο για να μιλάμε στα παιδιά;

Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε με τον εαυτό μας και για να μιλήσουμε με τον εαυτό μας, πρέπει να κάνουμε μια συζήτηση μαζί του: Όλοι θέλουμε το καλύτερο για τα παιδιά μας και, τελικά, για την κοινωνία. Προσπαθούμε να κάνουμε ό,τι μπορούμε για να το πετύχουμε: τα πηγαίνουμε σε δραστηριότητες, κάνουμε μαζί τους τα μαθήματά τους, πηγαίνουμε σε εκδηλώσεις που διοργανώνουν στο σχολείο κ.ο.κ. Αλλά δεν υπολογίζουμε το πιο σημαντικό πράγμα για την ανάπτυξή τους: τις συζητήσεις που κάνουμε μαζί τους σε καθημερινή βάση. Συχνά, οι συζητήσεις αυτές είναι διαδικαστικές. Εστιάζουν πολύ στο πώς θα πάμε από το ένα μέρος στο άλλο, ποια είναι τα προγράμματά μας και γενικά πώς θα τα βγάλουμε πέρα την καθημερινότητα. Υπάρχουν πολλές σχετικές έρευνες που λένε ότι αν πάρουμε αυτές τις καθημερινές συζητήσεις και τις κάνουμε πρώτης τάξεως ευκαιρίες για μάθηση, για την ανάπτυξη της δημιουργικότητας των παιδιών, καθώς και για την ενίσχυση του δεσμού μας, αυτές οι συζητήσεις μπορούν να είναι πολύ πιο αποτελεσματικές από οτιδήποτε άλλο για να βελτιώσουμε τη ζωή μας. Ελπίζω αυτό το εγχειρίδιο να βοηθήσει τους γονείς να το κάνουν αυτό.

Αντί να τους μιλάμε, τα φορτώνουμε με εμπειρίες και δεν τους δίνουμε χρόνο να σκεφτούν. Τα μετατρέπουμε σε ανθρώπους που ενεργούν ρομποτικά και δεν είναι δημιουργικοί άνθρωποι και δεν ακολουθούν τα ενδιαφέροντά τους.

― Πόσο αποξενωμένοι είμαστε από την παιδική ηλικία των παιδιών μας;

Νομίζω ότι με την πολυάσχολη επαγγελματική μας ζωή, δίνουμε μεγάλη σημασία στα επιτεύγματα και τις επιδόσεις των παιδιών, αλλά συχνά ξεχνάμε πώς είναι να είσαι παιδί. Μερικές φορές, είμαστε τόσο μακριά από την εμπειρία ενός παιδιού, η οποία μπορεί να είναι απλώς ότι αφήνει το μυαλό του να αδειάσει ή να περπατά και να κοιτά απλώς ό,τι βλέπει. Αυτό που μας δίνει ελπίδα είναι ότι τα παιδιά είναι ανοιχτά και πρόθυμα για να μιλήσουμε. Έχουν εκ φύσεως μια παιχνιδιάρικη διάθεση, ο κόσμος είναι γι΄αυτά σαν ένα θαύμα και τον βλέπουν από μια πολύ διαφορετική οπτική γωνία. Το έχουμε ξεχάσει αυτό επειδή έχουμε μάθει τόσα πολλά για τον κόσμο. Για παράδειγμα, τα παιδιά συχνά αναρωτιούνται: γιατί δεν γινόμαστε όλο και πιο νέοι ή τι θα συνέβαινε αν ζούσαμε στον Άρη; Συχνά ξεχνάμε να κάνουμε αυτές τις σημαντικές ερωτήσεις, και περνώντας περισσότερο χρόνο με τα παιδιά και μιλώντας τους περισσότερο, όχι μόνο τα βοηθάμε, αλλά ξυπνάμε και τη δική μας ικανότητα να βλέπουμε εκ νέου το θαύμα της ζωής.

―  Έχουν περάσει μόλις 50 χρόνια από την έκδοση του βιβλίου του Michael Ende «Momo». Όταν το διαβάζετε, μοιάζει σαν προμήνυμα πολλών πραγμάτων που βιώνουμε σήμερα… Ποιοι θα λέγατε ότι είναι οι γκρίζοι άνθρωποι που κλέβουν τον χρόνο μας σήμερα;

Υπάρχουν πολλά πράγματα που κλέβουν τον χρόνο των παιδιών. Αυτό οφείλεται εν μέρει στο γεγονός ότι γεμίζουμε το πρόγραμμά τους με τόσα πολλά πράγματα που πρέπει να κάνουν. Αντί να τους μιλάμε, τα φορτώνουμε με εμπειρίες και δεν τους δίνουμε χρόνο να σκεφτούν. Τα μετατρέπουμε σε ανθρώπους που ενεργούν ρομποτικά και δεν είναι δημιουργικοί άνθρωποι και δεν ακολουθούν τα ενδιαφέροντά τους. Μια άλλη πολύ σαφής συνιστώσα αυτού είναι ότι υπάρχουν παιδιά που είναι πολύ κολλημένα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στη χρήση του διαδικτύου. Φυσικά, η τεχνολογία μπορεί να αξιοποιηθεί σωστά από τα παιδιά, αλλά όταν είναι πολύ κολλημένα στο διαδίκτυο ή στο χάζεμα της μιας τέλειας εικόνας μετά την άλλη, δεν συνειδητοποιούν πόσο χρόνο ξοδεύουν κάνοντας κάτι τέτοιο. Γνωρίζω μια περίπτωση όπου ένα παιδί αλληλεπιδρούσε μόνο μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Και νομίζω ότι δεν μπορούμε να τους αφήσουμε να χάσουν αυτές τις εμπειρίες ως παιδιά και να αφήσουν τη ζωή τους να επικεντρώνεται μόνο στα likes που παίρνουν.

― Στο βιβλίο σας τονίζετε ότι η κοινωνία θέλει τα παιδιά να μεγαλώνουν πολύ γρήγορα. Είναι αυτό ένα σύμπτωμα του τρόπου που ζούμε;

Αυτή τη στιγμή, σίγουρα ζούμε σε μια κουλτούρα που είναι πολύ επικεντρωμένη στην απόδοση και την αποτελεσματικότητα και, με καλή πρόθεση, θέλουμε τα παιδιά να ανταποκρίνονται σε αυτό το μοντέλο. Νομίζω ότι ανησυχούμε μήπως μείνουν πίσω, αλλά πρέπει να συνειδητοποιήσουμε ότι η ανάπτυξη των παιδιών πραγματοποιείται με την πάροδο του χρόνου. Τα παιδιά ωφελούνται περισσότερο από δραστηριότητες που σχετίζονται με το παιχνίδι και την ανακάλυψη, επιτρέποντάς τους να ανακαλύπτουν πράγματα μόνα τους, παρά από όταν τα διδάσκουμε πολλά πράγματα, ειδικά αν δεν είναι έτοιμα γι’ αυτό. Έτσι, αν τους ασκούμε μεγάλη πίεση στην αρχή, τείνουν να αγχώνονται επειδή δεν είναι έτοιμα για τα πράγματα που κάνουμε. Και νιώθουν επίσης το άγχος που νιώθουμε εμείς- το μεταφέρουμε. Είναι σημαντικό να επαναφέρουμε και να σεβόμαστε τους φυσικούς τους ρυθμούς.

― Στο βιβλίο σας, λέτε  να μιλάμε προσεκτικά μαζί τους. Πώς αυτό το είδος της συζήτησης βοηθά την ανάπτυξη των παιδιών;

Αυτό είναι πολύ σημαντικό. Είναι μια θεμελιώδης αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο τα παιδιά αναπτύσσονται και σχετίζονται μαζί μας. Δημιουργούμε μικρές στιγμές για τα παιδιά που συσσωρεύονται με την πάροδο του χρόνου, και αυτό χτίζει την ευγένεια, την αυτοπεποίθησή τους και τη δημιουργικότητά τους. Τα εμπνέουμε να σκέφτονται μόνα τους και να αναγνωρίζουν ότι όντως έχουν καλές ιδέες, ότι οι προβληματισμοί τους, οι συνεισφορές τους είναι πολύτιμες και ότι πρέπει να τις συνεχίσουν. Νομίζω ότι αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε σε ένα μπλοκάρισμα της συζήτησης. Τα παιδιά αισθάνονται πολύ απομονωμένα, μερικές φορές καταθλιπτικά ή αγχωμένα, και χρειαζόμαστε αυτές τις μικρές στιγμές συζήτησης μαζί τους για να μπορέσουμε να σπάσουμε αυτόν τον κύκλο.

― Πώς μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά με τις συζητήσεις μας; Τι προτείνετε ακριβώς;

Θα ξεκινούσα με την παρακολούθηση των πραγμάτων που τους εξάπτει το ενδιαφέρον. Είναι φανταστικό να το κάνετε αυτό με τα παιδιά για πέντε ή δέκα λεπτά, μερικές φορές την ημέρα. Δεν έχει σημασία πόσο χρονών είναι, καθόμαστε δίπλα τους και τα παρακολουθούμε. Με αυτόν τον τρόπο ξέρουμε τι τους αρέσει, τι τους ενδιαφέρει και τι όχι. Ίσως ένα νήπιο να παίζει με βότσαλα και ένας έφηβος να παίζει βιντεοπαιχνίδια. Το θέμα είναι να καθόμαστε δίπλα τους και να βλέπουμε τι τους απασχολεί. Τι τους αρέσει, τι τους συναρπάζει. Και στη συνέχεια τους κάνουμε ερωτήσεις σχετικά με αυτό το ενδιαφέρον.

― Ξέρουμε πώς να ακούμε;

Νομίζω ότι η ακρόαση είναι αναμφίβολα μία από τις σημαντικότερες προκλήσεις. Συχνά δεν ακούμε πολύ καλά ή στοχαστικά, και συχνά δεν διδάσκουμε ούτε στα παιδιά να ακούν καλά ή αποτελεσματικά. Μερικές φορές, νομίζουμε ότι ακούμε, αλλά στην πραγματικότητα το μυαλό μας είναι κάπου αλλού. Αν διδάξουμε στα παιδιά να ακούνε, θα μπορούν να ακούνε καλύτερα τους συμμαθητές τους, εμάς και τους δασκάλους τους. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια πολύ ευρύτερη κουλτούρα επικοινωνίας.

― Υπάρχει κάποια τεχνική για να τραβήξετε την προσοχή κάποιου που δεν ακούει;

Ναι, θα έλεγα ναι. Πρώτον, χρησιμοποιώντας το χιούμορ. Αν νομίζω ότι κάποιος δεν με ακούει, μπορώ να πω κάτι ανόητο που δεν έχει καμία σχέση με τη συζήτηση και να δω πόσος χρόνος χρειάζεται για να καταλάβει ότι είπα κάτι ανόητο. Για παράδειγμα, αν μιλάτε για το διάβασμα και ξαφνικά αρχίσετε να μιλάτε για ελέφαντες, μπορείτε να προσπαθήσετε να μετρήσετε πόση ώρα χρειάζεται το παιδί για να καταλάβει ότι δεν μιλάτε για το ίδιο πράγμα. Μια άλλη ιδέα είναι να ζητήσετε από κάποιον να επαναλάβει αυτό που έλεγε ο άλλος ή αυτό που νομίζει ότι έλεγε ο άλλος: “Αν άκουγες πραγματικά, πες μου τι άκουσες” και στη συνέχεια να κάνετε μια ερώτηση. Πολλές φορές δεν το κάνουμε αυτό. Δεν διδάσκουμε στα παιδιά να κάνουν ερωτήσεις ακρόασης. Νομίζω ότι το να διδάσκουμε στα παιδιά να κάνουν τέτοιου είδους ερωτήσεις και να τους το υποδεικνύουμε  είναι ένας θαυμάσιος τρόπος για να τα διδάξουμε να ακούνε.