Εκλογές 2023: Οι αρμοδιότητες και οι υποψήφιοι πρωθυπουργοί της υπηρεσιακής κυβέρνησης

Μετά την ανακοίνωση της ημερομηνίας των εκλογών για τις 21 Μαΐου μεταξύ των άλλων θεμάτων, που τίθενται επί τάπητος είναι και αυτό μιας ενδεχόμενης υπηρεσιακής κυβέρνησης μεταξύ της πρώτης και της πιθανότατης δεύτερης κάλπης.  

Ως υπηρεσιακή κυβέρνηση ορίζεται το κυβερνητικό σχήμα εκείνο που αποτελείται από μη εκλεγμένα μέλη, συνήθως μη πολιτικά πρόσωπα, και δεν έχει λάβει ψήφο εμπιστοσύνης από τη Βουλή. Η λειτουργία είναι προσωρινή και συγκεκριμένη, με σκοπό να διενεργήσει βουλευτικές εκλογές.

Οι εκλογές της 21^ης Μαΐου θα πραγματοποιηθούν με το σύστημα της απλής αναλογικής. Όλες οι ενδείξεις συγκλίνουν πως θα απαιτηθούν και επαναληπτικές εκλογές.

Στο μεσοδιάστημα αναλαμβάνει υπηρεσιακός πρωθυπουργός κάποιος θεσμικός παράγων και συγκεκριμένα ένας εκ των επικεφαλής των τριών Ανωτάτων δικαστηρίων της χώρας, δηλαδή του Αρείου Πάγου, του Συμβουλίου της Επικρατείας ή του Ελεγκτικού Συνεδρίου.

Με βάση την συνηθισμένη πρακτική προβάδισμα έχει όποιος προηγείται λόγω παλαιότητας, ωστόσο υπάρχει και η δυνατότητα άρνησης.  

Οι τρεις υποψήφιοι πρωθυπουργοί για το μεσοδιάστημα μεταξύ 21 Μαΐου και 2 Ιουλίου, είναι η Μαρία Γεωργίου, πρόεδρος του Αρείου Πάγου που εισήχθη στο σώμα το 1983 και επιλέχθηκε πρόεδρος το 2021, η Ευαγγελία Νίκα, πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας η οποία εισήχθη στο σώμα το 1983 και επιλέχθηκε το 2022 και ο Ιωάννης Σαρμάς, Πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου, που εισήχθη το 1987 και επιλέχθηκε το 2019.

Οι αρμοδιότητες της υπηρεσιακής κυβέρνησης

Μια υπηρεσιακή κυβέρνηση δεν έχει την δυνατότητα να νομοθετεί, αφού η Βουλή είναι κλειστή. Ωστόσο αν λόγω εκτάκτου ανάγκης απαιτηθεί κάποια νομοθετική διαδικασία αυτή υλοποιείται μέσω Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου.

Επίσης, η υπηρεσιακή κυβέρνηση δεν συνηθίζεται να αποστέλλει εκπροσώπους σε συνεδριάσεις ευρωπαϊκών οργάνων ή διεθνή φόρα. Στην περίπτωση που απαιτηθεί ελληνική εκπροσώπηση για παράδειγμα σε μια έκτακτη Σύνοδο Κορυφής, την χώρα μας θα εκπροσωπούσε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας.

Τι ορίζει το Σύνταγμα για τις κυβερνήσεις

Με βάση το Άρθρο 37 του Συντάγματος ο διορισμός πρωθυπουργού και κυβέρνησης γίνεται ως εξής:

1. O Πρόεδρος της Δημοκρατίας διορίζει τον Πρωθυπουργό και, με πρότασή του, διορίζει και παύει τα λοιπά μέλη της Kυβέρνησης και τους Yφυπουργούς.

2. Πρωθυπουργός διορίζεται ο αρχηγός του κόμματος το οποίο διαθέτει στη Bουλή την απόλυτη πλειοψηφία των εδρών. Aν κανένα κόμμα δεν διαθέτει την απόλυτη πλειοψηφία, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει στον αρχηγό του κόμματος που διαθέτει τη σχετική πλειοψηφία διερευνητική εντολή για να διακριβωθεί η δυνατότητα σχηματισμού Kυβέρνησης που να απολαμβάνει την εμπιστοσύνη της Bουλής.

3. Aν δεν διαπιστωθεί αυτή η δυνατότητα, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας παρέχει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του δεύτερου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος και εάν δεν τελεσφορήσει και αυτή, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει διερευνητική εντολή στον αρχηγό του τρίτου σε κοινοβουλευτική δύναμη κόμματος. Kάθε διερευνητική εντολή ισχύει για τρεις ημέρες. Aν οι διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των κομμάτων και, αν επιβεβαιωθεί η αδυναμία σχηματισμού Kυβέρνησης που να έχει την εμπιστοσύνη της Bουλής, επιδιώκει το σχηματισμό Kυβέρνησης από όλα τα κόμματα της Bουλής για τη διενέργεια εκλογών και σε περίπτωση αποτυχίας αναθέτει στον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Eπικρατείας ή του Aρείου Πάγου ή του Eλεγκτικού Συνεδρίου το σχηματισμό Kυβέρνησης, όσο το δυνατόν ευρύτερης αποδοχής, για να διενεργήσει εκλογές, και διαλύει τη Bουλή.

4. Στις περιπτώσεις κατά τις οποίες ανατίθεται, σύμφωνα με τις προηγούμενες παραγράφους, εντολή σχηματισμού Kυβέρνησης ή διερευνητική εντολή σε αρχηγό κόμματος, αν το κόμμα δεν έχει αρχηγό ή εκπρόσωπο, ή αν ο αρχηγός ή ο εκπρόσωπός του δεν έχει εκλεγεί βουλευτής, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας δίνει την εντολή σ’ αυτόν που προτείνει η κοινοβουλευτική ομάδα του κόμματος. H πρόταση για την ανάθεση εντολής γίνεται μέσα σε τρεις ημέρες από την ημέρα που ο Πρόεδρος της Bουλής ή ο αναπληρωτής του ανακοινώνει στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας τη δύναμη των κομμάτων στη Bουλή  η ανακοίνωση αυτή γίνεται πριν από κάθε ανάθεση εντολής.

Δύο περιπτώσεις υπηρεσιακών κυβερνήσεων

Τα ιστορικά προηγούμενα της υπηρεσιακής κυβέρνησης μετά την μεταπολίτευση είναι δύο, μια το 1989 και μια το 2012.

Το 1989 ανέλαβε η κυβέρνηση του Ιωάννη Γρίβα μετά την παραίτηση της κυβέρνησης Τζαννή Τζαννετάκη. Ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Χρήστος Σαρτζετάκης, ανέθεσε στον Πρόεδρο του Αρείου Πάγου, Ιωάννη Γρίβα τον σχηματισμό υπηρεσιακής κυβέρνησης, προκειμένου να διεξάγει εκλογές στις 5 Νοεμβρίου 1989. Η κυβέρνηση Γρίβα ορκίστηκε στις 12 Οκτωβρίου 1989 και παρέδωσε την εξουσία στις 23 Νοεμβρίου 1989 στον Ξενοφώντα Ζολώτα, επικεφαλής της οικουμενικής κυβέρνησης.

Η δεύτερη περίπτωση ήταν το 2012 όταν μετά τις εκλογές της 6^ης Μαΐου δεν ανεδείχθη αυτοδύναμη κυβέρνηση, δεν τελεσφόρησαν και οι διερευνητικές εντολές, επομένως οδηγηθήκαμε σε νέες εκλογές στις 17 Ιουνίου 2012, με υπηρεσιακό πρωθυπουργό τον Πρόεδρο του Συμβουλίου της Επικρατείας, Παναγιώτη Πικραμμένο.