Εκλογές 2023: “Καυτό” πολιτικά καλοκαίρι – “Απλή αναλογική” και ποσοστά αυτοδυναμίας – Είναι πιθανή η εκλογή βουλευτών από τρία κόμματα στα Χανιά;
Βασίλης
Φουντουλάκης
Αισίως 50 ημέρες πριν τις πρώτες εκλογές, με το σύστημα της «απλής αναλογικής» και μέσω του Χανιώτη πολιτικού επιστήμονα, εκλογικού αναλυτή, Γιώργου Κουκουράκη, που υπήρξε μεταπτυχιακός και διδακτορικός φοιτητής του αείμνηστου Ηλία Νικολακόπουλου και είναι επιστημονικός συνεργάτης του Ιδρύματος «Ελευθέριος Βενιζέλος», το Flashnews.gr επιδιώκει να σας κατατοπίσει για την εκλογική διαδικασία που θα λάβει χώρα, κατά τα φαινόμενα «εις διπλούν» στην Ελλάδα, σε ένα καλοκαίρι που προμηνύεται πολιτικά «καυτό»!
Διότι είναι μάλλον βέβαιο ότι οδεύουμε ολοταχώς προς δύο εκλογικές αναμετρήσεις, η πρώτη που έχει οριστεί για τις 21 Μαΐου και η δεύτερη που θα γίνει (εφόσον χρειαστεί) στις 2 Ιουλίου. Λιγότερες πιθανότητες υπάρχουν και για μια τρίτη εκλογική αναμέτρηση που σε κάθε περίπτωση θα είναι «επώδυνη» συνολικά για τη χώρα και τους ίδιους τους πολίτες.
Πολλά είναι τα ερωτήματα ωστόσο που τίθενται, καθώς, οι πολίτες που θα κληθούν να ψηφίσουν δεν γνωρίζουν επακριβώς τι σύστημα θα ισχύσει στις πρώτες εκλογές, ποιο είναι το σύστημα των δεύτερων εκλογών που πιθανώς να χαρίσει την αυτοδυναμία, τι θα επικρατήσει ενδιάμεσα των δύο εκλογικών αναμετρήσεων και ποια ποσοστά δίνουν αυτοδυναμία.
Σημαντικό επίσης το ερώτημα, αν προκύπτει από κάπου και αν είναι πιθανό το σενάριο, στην 4εδρική περιφέρεια των Χανίων να έχουμε εκλογή βουλευτών (ειδικά στην πρώτη αναμέτρηση) από τρία κόμματα, ενώ αυθόρμητα τίθεται και το ερώτημα, τι δείχνουν οι δημοσκοπήσεις σχετικά με τη δύναμη των πρώτων κυρίως κομμάτων, μετά μάλιστα την τραγωδία στα Τέμπη που σίγουρα έχει επαναπροσδιορίσει τις πολιτικές εξελίξεις.
Διαβάστε τι μας απάντησε ο Γιώργος Κουκουράκης:
Τι είναι η «απλή αναλογική» ως εκλογικό σύστημα και γιατί δημιουργεί «θέματα» στον σχηματισμό κυβέρνησης.
Το εκλογικό σύστημα ορίζει τη διαδικασία με την οποία η λαϊκή ψήφος «μεταφράζεται» σε αριθμό εδρών. Ένας σπουδαίος Ιταλός πολιτικός επιστήμονας, ο Σαρτόρι, το έχει περιγράψει ως τον πιο χειραγωγικό μηχανισμό της πολιτικής, με την έννοια ότι το σύστημα που ισχύει κάθε φορά μπορεί να επηρεάσει καθοριστικά τις πολιτικές εξελίξεις. Σε κάποιες χώρες το εκλογικό σύστημα είναι σταθερό, οπότε και οι όροι του παιχνιδιού δεν αλλάζουν. Στην Ελλάδα ήταν σύνηθες σχεδόν κάθε κυβέρνηση να αλλάζει το εκλογικό σύστημα κατά τρόπο που να την ευνοεί. Ωστόσο από το 2001 ορίζεται στο Σύνταγμα ότι εάν ψηφιστεί νέο εκλογικό σύστημα, αυτό τίθεται σε ισχύ όχι από τις επόμενες αλλά από τις μεθεπόμενες εκλογές –μόνο αν ψηφιστεί από τα 2/3 των βουλευτών τίθεται σε ισχύ αμέσως.
Στις 21 Μαΐου για πρώτη φορά μετά από 33 χρόνια θα εφαρμοστεί σε εθνικές εκλογές σύστημα απλής αναλογικής. Βασικό χαρακτηριστικό της απλής αναλογικής στην πιο «καθαρή», στην πιο «γνήσια» μορφή της είναι ότι το ποσοστό που παίρνει ένα κόμμα αποτυπώνεται και σε αντίστοιχη κοινοβουλευτική εκπροσώπηση. Δηλαδή αν ένα κόμμα συγκεντρώσει για παράδειγμα 10% των ψήφων, θα λάβει το 10% των εδρών, άρα 30 έδρες. Ωστόσο, το συγκεκριμένο σύστημα που θα εφαρμοστεί στις προσεχείς εκλογές προβλέπει όριο 3% για να εκπροσωπηθεί ένα κόμμα στη Βουλή, ενώ το ποσοστό που απαιτείται για αυτοδυναμία συναρτάται με το ποσοστό που αθροίζουν τα κόμματα που μένουν εκτός Βουλής. Για παράδειγμα, στις εκλογές του 2019 τα κόμματα που έμειναν εκτός Βουλής αθροιστικά συγκέντρωσαν 8%, οπότε σε αυτή την περίπτωση για την αυτοδυναμία απαιτείται πάνω από 46%. Αν τα εκτός Βουλής κόμματα συγκεντρώσουν 6% τότε για την αυτοδυναμία χρειάζεται ποσοστό πάνω από 47%, ενώ αν το ποσοστό των εκτός Βουλής φθάσει στο 10%, το όριο της αυτοδυναμίας μειώνεται στο 45,2%. Κοινοβουλευτική πλειοψηφία 151 εδρών λοιπόν θα επιτευχθεί είτε αν ένα κόμμα συγκεντρώσει μόνο του το ποσοστό αυτό, πράγμα απίθανο σήμερα, είτε με τη συνεργασία δύο ή περισσότερων κομμάτων που θα άθροιζαν το ίδιο ποσοστό.
Αν υποθέσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ θα αναδειχθεί 2ο κόμμα και δεν υπάρξει η δυνατότητα για τη ΝΔ να κάνει κυβέρνηση ως πρώτο κόμμα, υπάρχει περίπτωση ο ΣΥΡΙΖΑ να σχηματίσει κυβέρνηση με άλλα κόμματα;
Μαθηματικά θα μπορούσε να υπάρξει κυβέρνηση με τη συνεργασία των δύο μεγαλύτερων κομμάτων, που προφανώς αποκλείεται, καθώς και με τη συνεργασία του πρώτου ή του δεύτερου κόμματος με ένα ή περισσότερα από τα μικρότερα κόμματα. Ωστόσο, σήμερα οι πολιτικοί συσχετισμοί και σχετικές διακηρύξεις πολιτικών αρχηγών μάλλον δυσχεραίνουν το ενδεχόμενο να προκύψει κυβέρνηση συνεργασίας και καθιστούν επικρατέστερο σενάριο την προσφυγή σε δεύτερη εκλογική αναμέτρηση.
Πόσες φορές έχει εφαρμοστεί η «απλή αναλογική» στην Ελλάδα; Την τελευταία φορά ήταν το 1989…
Στην Ελλάδα συστήματα «απλής αναλογικής» με κάποιες διαφοροποιήσεις έχουν εφαρμοστεί λίγες φορές στη διάρκεια του τελευταίου αιώνα και κατά κανόνα οδήγησαν σε θνησιγενή κυβερνητικά σχήματα. Συγκεκριμένα, σε τρεις περιπτώσεις στον Μεσοπόλεμο, δύο φορές αμέσως μετά τον πόλεμο και τελευταία φορά το 1989-1990 σε τρεις συνεχόμενες εκλογικές αναμετρήσεις. Δύο είναι οι σημαντικές διαφορές του συστήματος που θα ισχύσει στις προσεχείς εκλογές σε σχέση με το σύστημα του 1989. Τότε δεν υπήρχε το όριο του 3% για να μπει ένα κόμμα στη Βουλή, π.χ. η ΔΗ.ΑΝΑ. του Κωστή Στεφανόπουλου ή οι Οικολόγοι Εναλλακτικοί είχαν εκπροσωπηθεί στη Βουλή με 0,6%-0,7%. Η δεύτερη διαφορά σχετίζεται με τον τρόπο υπολογισμού των εδρών που δικαιούται κάθε κόμμα στην επικράτεια: τώρα ο αριθμός τους προκύπτει από το ποσοστό του στην επικράτεια, ενώ τότε ο συνολικός αριθμός των εδρών στην επικράτεια «κτιζόταν» με βάση τις έδρες που έπαιρνε το κάθε κόμμα στις επιμέρους εκλογικές περιφέρειες. Θα χαρακτήριζα «σατανικό» το εκλογικό σύστημα που εφαρμόστηκε το 1989-1990 γιατί είχε σχεδιαστεί για να μην μπορεί το πρώτο κόμμα να σχηματίσει κυβέρνηση ακόμα και με πολύ υψηλό ποσοστό. Η ΝΔ του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη με ποσοστά από 44,3% έως 46,9% δεν μπορούσε να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Οι πρώτες εκλογές που… δύσκολα βγάζουν αυτοδυναμία
Ποια διαδικασία θα ακολουθηθεί για τον σχηματισμό κυβέρνησης, μετά τις πρώτες εκλογές της 21ης Μαΐου, όπου, προφανώς, κανένα κόμμα δεν θα έχει εξασφαλίσει «αυτοδυναμία»;
Υπάρχει η διαδικασία των διερευνητικών εντολών, με βάση τα ποσοστά που πήραν τα κόμματα η Πρόεδρος της Δημοκρατίας καλεί τους αρχηγούς των τριών πρώτων κομμάτων κατά σειρά. Ο καθένας έχει περιθώριο τριών ημερών για να διερευνήσει τη δυνατότητα σχηματισμού κυβέρνησης συνεργασίας. Σε περίπτωση που δεν προκύψει κάποια συνεργασία, η εντολή χαρακτηρίζεται άκαρπη και επιστρέφεται για να δοθεί στον επόμενο. Αν και οι τρεις διερευνητικές εντολές δεν τελεσφορήσουν, η Πρόεδρος καλεί σύσκεψη πολιτικών αρχηγών και αν και πάλι δεν προκύψει αποτέλεσμα τότε προκηρύσσονται νέες εκλογές και αναλαμβάνει υπηρεσιακή κυβέρνηση με Πρωθυπουργό έναν εκ των επικεφαλής των τριών ανώτατων δικαστηρίων της χώρας – συνήθως επιλέγεται ο αρχαιότερος που σήμερα είναι ο πρόεδρος του Ελεγκτικού Συνεδρίου Ιωάννης Σαρμάς. Ένας πολιτικός αρχηγός μπορεί να μην κάνει χρήση της εντολής, επίσης, στην πράξη, αν είναι προφανές ότι δεν πρόκειται να υπάρξει αποτέλεσμα, μπορεί να μη γίνει η σύσκεψη των αρχηγών, αλλά η Πρόεδρος να επικοινωνήσει με τον κάθε αρχηγό ξεχωριστά. Σε κάθε περίπτωση, η Βουλή που θα προκύψει από τις εκλογές της 21ης Μαΐου πρόκειται να συγκληθεί κανονικά. Ορκίζονται οι Βουλευτές, εκλέγουν Προεδρείο και στη συνέχεια διαλύεται αμέσως. Η συνολική διάρκεια θητείας της είναι δύο μέρες. Επομένως θα υπάρξουν, όπως είχε συμβεί και μετά τις εκλογές του Μαΐου 2012, βουλευτές δύο ημερών.
Το “μπόνους” της αυτοδυναμίας
Τι θα ισχύσει στις δεύτερες εκλογές της 2ας Ιουλίου (εφόσον δε σχηματιστεί κυβέρνηση μετά τις εκλογές της 21ης Μαΐου; Ποιο σύστημα ισχύει; Τι «μπόνους» ισχύει στις δεύτερες εκλογές που θα δώσει αυτοδυναμία στο πρώτο κόμμα;
Θα εφαρμοστεί ένα σύστημα «ενισχυμένης αναλογικής» με βασικό χαρακτηριστικό του το κλιμακωτό μπόνους εδρών για το πρώτο κόμμα, εφόσον αυτό έχει ποσοστό από 25% και πάνω. Σε παρεμφερή συστήματα, αρχικά με τον λεγόμενο νόμο Σκανδαλίδη που ίσχυσε στις εκλογές του 2007 και του 2009, και μετά με τον νόμο Παυλόπουλου, που εφαρμόστηκε στις εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου 2012-2019, το μπόνους ήταν σταθερό εξ ορισμού, δηλαδή το πρώτο κόμμα, οποιοδήποτε ποσοστό και να έπαιρνε και όποια διαφορά κι αν είχε από το δεύτερο, έπαιρνε επιπλέον 40 ή 50 έδρες. Πλέον ορίζεται ότι αν το πρώτο κόμμα λάβει κάτω από 25% δεν παίρνει μπόνους, στο 25% πριμοδοτείται με 20 επιπλέον έδρες και για κάθε μισό τοις εκατό παραπάνω παίρνει μία επιπλέον έδρα. Δηλαδή με ποσοστό 30% παίρνει 30 έδρες μπόνους, στο 35% φθάνει τις 40 έδρες και αν συγκεντρώσει 40% και πάνω πριμοδοτείται με 50 έδρες, δηλαδή με το μπόνους που ίσχυε το 2019.
Ποιο ποσοστό όμως δίνει αυτοδυναμία στις δεύτερες εκλογές;
Το όριο αυτοδυναμίας και σε αυτή την περίπτωση εξαρτάται από το ποσοστό που αθροίζουν τα κόμματα που θα μείνουν εκτός Βουλής. Όσο αυξάνεται το συνολικό ποσοστό των κομμάτων εκτός Βουλής, μειώνεται το ποσοστό που δίνει στο πρώτο κόμμα τον «μαγικό αριθμό» των 151 εδρών. Αν υποθέσουμε ότι αυτό θα κινηθεί στο επίπεδο των εκλογών του 2019, δηλαδή 8%, στην περίπτωση της «απλής αναλογικής» είπαμε ότι είναι 46%, στην περίπτωση όμως της «ενισχυμένης αναλογικής» μειώνεται στο 38%. Αντίστοιχα, με 6% εκτός Βουλής, αυτοδυναμία επιτυγχάνεται με ποσοστό 38,6%, ενώ αν τα κόμματα εκτός Βουλής αθροίσουν 10% ο πήχης της αυτοδυναμίας περιορίζεται στο 37,5%.
Υπάρχει ενδεχόμενο τρίτης εκλογικής αναμέτρησης;
Είναι ζήτημα στοιχειώδους ευθύνης του πολιτικού κόσμου και ωριμότητας να μην οδηγηθούμε σε τρίτη συνεχόμενη εκλογική αναμέτρηση. Είναι βέβαια ένα υπαρκτό σενάριο στην περίπτωση που και μετά τις εκλογές του Ιουλίου το πρώτο κόμμα δεν θα είναι αυτοδύναμο και δεν υπάρξει συναίνεση δύο ή περισσότερων κομμάτων για τον σχηματισμό κυβέρνησης, αφού ακολουθηθεί η ίδια διαδικασία των διερευνητικών εντολών που περιγράψαμε προηγουμένως. Σε αυτό το απευκταίο σενάριο θα πάμε σε τρίτη εκλογική αναμέτρηση λίγο πριν από το 15Αύγουστο. Πιστεύω όμως ότι δύσκολα θα πάμε σε τρίτη αναμέτρηση.
Στα Χανιά έχουμε δύο κόμματα πάντα να εκλέγουν βουλευτές με ελάχιστες ίσως εξαιρέσεις. Στις πρώτες εκλογές της 21ης Μαΐου υπάρχει ενδεχόμενο να δούμε τρία κόμματα να εκλέγουν βουλευτές;
Στην πράξη, επειδή τα Χανιά είναι 4εδρική Περιφέρεια και το εκλογικό μέτρο είναι 25% (το ποσοστό δηλαδή με το οποίο ένα κόμμα εξασφαλίζει μια έδρα), για να πάρει έδρα ένα μικρότερο κόμμα αυτό που απαιτείται ως γενικός κανόνας είναι να λάβει στην επικράτεια ποσοστό που να προσεγγίζει ή και να υπερβαίνει το 4%, οπότε να εκλέγει περισσότερες από 12 ή 15 έδρες. Ταυτόχρονα το κόμμα αυτό χρειάζεται να έχει μια σχετικά καλή επίδοση στην εκλογική περιφέρεια Χανίων, ένα από τα μεγαλύτερα ποσοστά του στην επικράτεια, κατά κανόνα αρκετά υψηλότερο του εθνικού μέσου όρου του. Χαρακτηριστική περίπτωση είναι οι εκλογές του Ιανουαρίου 2015, όταν το Ποτάμι είχε πάρει έδρα στα Χανιά έχοντας ποσοστό 6% πανελλαδικά και την υψηλότερη επίδοσή του σε ολόκληρη τη χώρα στα Χανιά (12%).
Η εκλογή των βουλευτών με σταυρό και με «λίστα»
Στις δεύτερες εκλογές, του Ιουλίου, οι πολιτικοί αρχηγοί αναμένεται να διαμορφώσουν τη λίστα των υποψηφίων βουλευτών σε κάθε εκλογική περιφέρεια με σεβασμό στη σειρά που είχαν οι υποψήφιοι στις πρώτες εκλογές με βάση τον αριθμό σταυρών που πήραν. Είναι ζήτημα πολιτικής δεοντολογίας και ηθικής τάξης.
