Οι προσπάθειες ενημέρωσης του κοινού για την ανάγκη περισσότερων δωρητών οργάνων πρέπει να αποτελούν υψηλή προτεραιότητα. Αν και κανείς δεν πρέπει να εύχεται να πεθάνει κάποιος άλλος άνθρωπος, για να βρεθεί διαθέσιμο όργανο για μεταμόσχευση, όταν έρχεται ο θάνατος, πολλές οικογένειες βρίσκουν παρηγοριά βοηθώντας άλλους ανθρώπους μέσα από τη δωρεά οργάνων.
1. Τι είναι μεταμόσχευση;
Η μεταμόσχευση αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες κατακτήσεις της ιατρικής του 20ού αιώνα και έχει καθιερωθεί πλέον σήμερα ως μία θεραπευτική πρακτική. Επιτρέπει την αποκατάσταση των λειτουργιών του σώματος που μέχρι εκείνη τη στιγμή είχαν χαθεί και σε μερικές περιπτώσεις είχαν μερικώς υποκατασταθεί με μία μηχανικού τύπου μέθοδο (π.χ. αιμοκάθαρση).
Συγκεκριμένα η μεταμόσχευση είναι η εγχείρηση κατά την οποία υγιή όργανα, ιστοί ή κύτταρα μεταφέρονται από έναν εκλιπόντα ή ζωντανό δότη σε έναν χρονίως πάσχοντα ασθενή, με σκοπό την αποκατάσταση της λειτουργίας κάποιου οργάνου του που βρίσκεται σε ανεπάρκεια.
2. Ποια όργανα, ιστοί ή κύτταρα μπορούν να μεταμοσχευτούν;
Τα όργανα τα οποία μπορούν να μεταμοσχευτούν είναι οι νεφροί, η καρδιά, το ήπαρ (συκώτι), οι πνεύμονες, το πάγκρεας και τμήμα του λεπτού εντέρου. Ιστοί και κύτταρα που μπορούν να μεταμοσχευτούν, είναι το δέρμα, τα οστά, οι χόνδροι, οι βαλβίδες της καρδιάς, ο κερατοειδής χιτώνας του οφθαλμού, αιμοποιητικά κύτταρα κ.α.
Αξίζει να σημειωθεί ότι οι δύο νεφροί μεταμοσχεύονται σε δύο ασθενείς. Το ίδιο συμβαίνει και με τους πνεύμονες, ενώ και το ήπαρ μπορεί να χωριστεί και να μεταμοσχευθεί σε δύο διαφορετικούς λήπτες.
3. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ «δωρητή» και «δότη» οργάνων;
Δωρητής οργάνων είναι ο ενήλικος πολίτης που δηλώνει εν ζωή ότι μετά τον θάνατό του θα ήθελε να βοηθήσει ασθενείς συνανθρώπους του, προσφέροντας τα όργανά του προς μεταμόσχευση.
Δότης οργάνων είναι ο εκλιπών από τον οποίο αφαιρείται τουλάχιστον ένα όργανό του προς μεταμόσχευση, ή, ο εν ζωή πολίτης που δίνει ένα όργανό του ή ιστό του προς μεταμόσχευση σε συγγενή του, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία.
4. Μπορώ να δωρίσω κάποιο όργανο ενώ είμαι ακόμα στη ζωή;
ΝΑΙ : Σε ιδιαίτερες περιπτώσεις μπορεί να δοθεί από ζώντα δότη ένα νεφρό σε έναν συγγενή δευτέρου βαθμού εξ αίματος σε ευθεία ή πλάγια γραμμή (σύμφωνα με το ν. 2737/1999 περί μεταμοσχεύσεων) και αυτό διότι ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει φυσιολογικά και με έναμόνο νεφρό. Επίσης σύμφωνα με το άρθρο 8 του ν. 3984/11 μπορεί να γίνει μεταμόσχευση νεφρού από ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΟ δότη και η διαδικασία, έχει ως εξής:
- Αρχικός έλεγχος συμβατότητας / δυνατότητας δωρεάς από κλινικής πλευράς/ έλεγχο προϋποθέσεων δωρεάς / έλεγχο ψυχικής υγείας δυνητικού δότη.
- Οι ενδιαφερόμενοι (δότης-λήπτης) απευθύνονται σε δικηγόρο, ο οποίος πρέπει να κάνει αίτηση στην εκουσία δικαιοδοσία, για την έκδοση απόφασης που θα επιτρέπει τη δωρεά και τη μεταμόσχευση μεταξύ τους.
- Μετά την έκδοση της απόφασης και αφού αυτή τελεσιδικήσει, προσκομίζουν την απόφαση στη μονάδα μεταμόσχευσης, η οποία δύναται να προχωρήσει στη μεταμόσχευση, αφού ενημερώσει τον ΕΟΜ με αποστολή αντιγράφου της απόφασης του δικαστηρίου και του πιστοποιητικού τελεσιδικίας της.
Επίσης μπορεί να μεταμοσχευθεί μέρος του ήπατος, μέρος του πνεύμονα ή μέρος του λεπτού εντέρου. Μεταμόσχευση από ζώντα δότη γίνεται και στα αιμοποιητικά κύτταρα (μυελός των οστών). Ο περιορισμός στο βαθμό της συγγένειας δεν ισχύει στη μεταμόσχευση αιμοποιητικών κυττάρων (μυελού των οστών).
5. Μπορώ να κάνω δωρεά οργάνων μετά θάνατον προς ένα συγκεκριμένο πρόσωπο;
ΟΧΙ: Η κατευθυνόμενη δωρεά ιστών και οργάνων μετά το θάνατο του δότη δεν επιτρέπεται να γίνεται προς ορισμένο λήπτη. Υπόδειξη του λήπτη από το δωρητή σώματος ή οργάνων δεν λαμβάνεται υπόψη, αλλά ακολουθείται η καθορισμένη σειρά προτεραιότητας μεταξύ των υποψηφίων ληπτών.
6. Τι είναι η «εικαζόμενη» συναίνεση και τι ισχύει στην Ελλάδα σχετικά;
Είναι η νομοθετική ρύθμιση που προβλέπει ότι όλοι οι πολίτες μιας χώρας θεωρούνται δωρητές και εν δυνάμει δότες οργάνων, εκτός αν έχουν δηλώσει εγγράφως το αντίθετο.
Σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο των μεταμοσχεύσεων στη χώρα μας (ν. 2737/1999) που ίσχυε έως 1/6/2013 οριζόταν η «Δηλούμενη Συναίνεση», δηλ. για τη Δωρεά Οργάνων ήταν απαραίτητη η πρότερη εν ζωή συναίνεση του πολίτη (Κάρτα Δωρητή) ή άντ’ αυτού, η συναίνεση των συγγενών του εκλιπόντος στην δωρεά των οργάνων του.
Η άποψη αυτή στηριζόταν στην αρχή της αυτονομίας των πολιτών.
Σύμφωνα με νέο νομικό πλαίσιο (ν.3984/2011 όπως τροποποιήθηκε με τον ν. 4075/2012), από 1/6/2013 ισχύουν τα εξής: «Η αφαίρεση ενός ή περισσοτέρων οργάνων από ενήλικο, θανόν πρόσωπο πραγματοποιείται εφόσον, όσο ζούσε, δεν είχε εκφράσει την αντίθεσή του σύμφωνα με την παράγραφο 3 και ΚΑΤΟΠΙΝ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ».
Με την ισχύ του ανωτέρω νόμου, διασφαλίζεται, μέσω της δυνατότητας υποβολής «αρνητικής δήλωσης», η άρνηση του πολίτη να γίνει δότης οργάνων γεγονός, που με την προηγούμενη νομοθεσία της δηλούμενης συναίνεσης (κάρτα δωρητή), δεν διασφαλιζόταν, καθώς η δωρεά οργάνων του εκλιπόντος, επαφιόταν στην απόφαση της οικογένειας.
Παρόλα αυτά, ουδέποτε στην Ελλάδα και σε όλες τις χώρες που πραγματοποιούνται μεταμοσχεύσεις κάτω από ισχυρά νομικά πλαίσια και ανεξαρτήτως νομοθετημένου τρόπου συναίνεσης, δεν έχουν ληφθεί μοσχεύματα από αποβιώσαντα δότη, χωρίς τη συναίνεση της οικογένειάς του. Η οικογένεια πάντοτε ενημερώνεται και ερωτάται, ανεξαρτήτως «εικαζόμενης» ή μη συναίνεσης και ανεξάρτητα αν ο εκλιπών είχε κάρτα δωρητή ή όχι.
7. Ποια είναι η διαδικασία υποβολής Αρνητικής Δήλωσης;
Ο Ε.Ο.Μ. συγκεντρώνει τις δηλώσεις των πολιτών που εκφράζουν την άρνησή τους με τη διαδικασία του άρθρου 9 παρ. 3, που προβλέπει έγγραφη δήλωση της άρνησης.
Η «αρνητική δήλωση» η οποία μπορεί να έχει τη μορφή Υπεύθυνης Δήλωσης ή της απλής δήλωσης που θα βεβαιώνεται το γνήσιο της υπογραφής από αρμόδια αρχή, αποστέλλεται στον Ε.Ο.Μ. ταχυδρομικά ή με φαξ, πρωτοκολλείται και να καταχωρείται σε σχετικό αρχείο.
Επισημαίνουμε ότι στη δήλωση θα πρέπει να αναφέρεται ρητά η άρνηση (π.χ. «σε περίπτωση θανάτου δεν επιθυμώ να ληφθούν τα όργανά μου προς μεταμόσχευση») ενώ θα πρέπει να αναγράφονται τα εξής προσωπικά στοιχεία: Ονοματεπώνυμο, πατρώνυμο, αρ. δελτίου ταυτότητας / διαβατηρίου, ημερομηνία γέννησης, διεύθυνση κατοικίας με Τ.Κ. και τηλέφωνο επικοινωνίας
Τα ανήλικα τέκνα συμπεριλαμβάνονται στην υπεύθυνη δήλωση του ενός γονέα, με τα ονόματά τους και την ημερομηνία γέννησής τους.
Οι δηλώσεις θα πρέπει να αποστέλλονται είτε ταχυδρομικά:
Εθνικός Οργανισμός Μεταμοσχεύσεων
Τμήμα Προώθησης Δωρεάς Ιστών & Οργάνων
Αν. Τσόχα 5, 11521 Αθήνα
Είτε με φαξ : 210 7255066
8. Μπορεί ο καθένας από μας να γίνει δότης ιστών και οργάνων μετά θάνατον;
ΟΧΙ: Βασική και απαραίτητη προϋπόθεση για να γίνει ένας εκλιπών δότης οργάνων είναι να «καταλήξει» διασωληνωμένος σε Μονάδα Εντατικής Θεραπείας (ΜΕΘ) και να διαγνωσθεί επίσημα ο εγκεφαλικός του θάνατος. Τα όρια ηλικίας που είχαν τεθεί παλαιότερα έχουν ξεπερασθεί από τις εξελίξεις της ιατρικής. Σημαντική είναι η βιολογική και όχι η χρονολογική ηλικία, γι’ αυτό όργανα μπορούν να δώσουν τόσο βρέφη όσο και υπερήλικες. Κάποιο πρόβλημα υγείας δεν αποτελεί πάντα αντένδειξη για να γίνει κανείς δωρητής οργάνων. Η απόφαση για το αν τα όργανα είναι κατάλληλα για μεταμόσχευση ή όχι λαμβάνεται από τον Ε.Ο.Μ. και μόνον εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις της δωρεάς.
9. Γιατί είναι σημαντικό να ενημερώσω την οικογένειά μου ότι επιθυμώ να δοθούν τα όργανά μου;
Απαραίτητη προϋπόθεση για την έναρξη της διαδικασίας δωρεάς των οργάνων, εκτός από την πιστοποίηση του εγκεφαλικού θανάτου, είναι η συναίνεση των συγγενών α΄ βαθμού του εκλιπόντος. Σε καμία περίπτωση τα μέλη της οικογένειας δεν θα πρέπει να επιβαρυνθούν ακόμη περισσότερο ψυχολογικά με την ευθύνη μίας τόσο κρίσιμης απόφασης τη δύσκολη στιγμή της απώλειάς του, αφού η απόφαση αυτή είναι κάτι προαποφασισμένο από τον ίδιο τον εκλιπόντα. Συνήθως μάλιστα γίνεται σεβαστή με ανακούφιση από τους οικείους του ως εκπλήρωση της τελευταίας επιθυμίας του.
10. Μπορώ να συμφωνήσω να δωρίσω κάποια όργανα ενώ κάποια άλλα όχι;
ΟΧΙ: Αν έχει κάποια ιδιαίτερη επιθυμία ή αντίρρηση επ’ αυτού θα πρέπει να το έχει δηλώσει στους συγγενείς του, οι οποίοι θα κληθούν να συναινέσουν.
11. Ποιος θα πάρει τα όργανά μου αν γίνω δωρητής;
Η κατανομή των μοσχευμάτων στους Υποψήφιους Λήπτες του Εθνικού Μητρώου που τηρείται στον Ε.Ο.Μ., διενεργείται αφενός αναλόγως με το όργανο που μεταμοσχεύεται και αφετέρου βάσει ορισμένων κριτηρίων, όπως: η ομάδα αίματος, η ιστοσυμβατότητα μεταξύ δότη και ληπτών, ο χρόνος αναμονής, το ιατρικώς πιστοποιούμενο επείγον της κατάστασης των υποψήφιων ληπτών, η ηλικία και οι σωματομετρικές διαστάσεις. Οι λίστες προκύπτουν από ειδικό αδιάβλητο μηχανογραφημένο σύστημα του Ε.Ο.Μ. και στη συνέχεια ο Ε.Ο.Μ. ενημερώνει τα μεταμοσχευτικά κέντρα για το ποιοι είναι ανά όργανο οι καταλληλότεροι λήπτες, με βάση τα παραπάνω κριτήρια. Η κατανομή των οργάνων σε κάθε περιστατικό δωρεάς οργάνων ελέγχεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα από Ειδική Επιτροπή Κατανομής Μοσχευμάτων η οποία απαρτίζεται από εκπροσώπους του Υπουργείου Υγείας, μέλη του Δ.Σ. του Ε.Ο.Μ. και ειδικούς επιστήμονες από το χώρο των μεταμοσχεύσεων.
12. Πώς πιστοποιείται ο θάνατος;
Για την πιστοποίηση του θανάτου απαραίτητη προϋπόθεση είναι η διάγνωση του εγκεφαλικού θανάτου. Αυτή γίνεται από 3 ιατρούς διαφορετικών ειδικοτήτων (αναισθησιολόγο, νευρολόγο ή νευροχειρουργό και τον θεράποντα ιατρό του ασθενούς) με πολλές ειδικές και αλάνθαστες κλινικές και εργαστηριακές δοκιμασίες και επαναλαμβάνεται μάλιστα 2 φορές μετά από τουλάχιστον ένα 8ωρο από την πρώτη διάγνωση. Στην ομάδα των ιατρών που διαγιγνώσκουν τον θάνατο δεν συμμετέχει ιατρός μεταμοσχευτικής ομάδας, ούτε του Ε.Ο.Μ., γιατί η διαδικασία της διάγνωσης του εγκεφαλικού θανάτου είναι ανεξάρτητη από το ενδεχόμενο της Δωρεάς Οργάνων και αποτελεί καθήκον των ιατρών της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας (Μ.Ε.Θ.).
13. Τι είναι ο εγκεφαλικός θάνατος;
Εγκεφαλικός θάνατος είναι η κατάσταση της μη αναστρέψιμης βλάβης του εγκεφάλου, με απώλεια όλων των λειτουργιών του εγκεφαλικού στελέχους. Είναι παγκοσμίως αποδεκτό ότι αν υπάρχει ανεπανόρθωτη βλάβη του εγκεφαλικού στελέχους, θεωρείται όλος ο εγκέφαλος νεκρός και, ως εκ τούτου ο άνθρωπος είναι νεκρός. Αυτό συμβαίνει γιατί οι ανώτερες ψυχικές και γνωσιακές λειτουργίες (μνήμη, σκέψη, αντίληψη, κ.α.), καθώς και τα κέντρα ελέγχου ζωτικών λειτουργιών (η αυτόματη αναπνοή, η αρτηριακή πίεση κ.α.). εξαρτώνται και ρυθμίζονται από το «στέλεχος». Για το λόγο αυτό, ο θάνατος του εγκεφαλικού στελέχους ακολουθείται αναπόφευκτα και ανεπιστρεπτί από το θάνατο ολόκληρου του εγκεφάλου, μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα. Ο εγκεφαλικός θάνατος ακολουθείται από τον «σωματικό» θάνατο, δηλαδή το θάνατο όλων των οργάνων του σώματος με ένα μεσοδιάστημα 48-72 ωρών. Στο μεσοδιάστημα αυτό, επέρχεται προοδευτικά η απορρύθμιση όλων των λειτουργιών του οργανισμού.
Αν ο εκλιπών υποστεί εγκεφαλικό θάνατο, ενώ νοσηλεύεται διασωληνωμένος σε Μ.Ε.Θ., τότε μόνο είναι δυνατή η διατήρηση της βιολογικής ζωής των οργάνων με τεχνητά μέσα, ώστε αυτά να μπορούν να ληφθούν προς μεταμόσχευση και να δώσουν ζωή σε άλλους ανθρώπους.
14. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ εγκεφαλικού θανάτου και φυτικής κατάστασης;
Στη σοβαρή εγκεφαλική βλάβη ή στη φυτική κατάσταση, δεν λειτουργεί ο φλοιός του εγκεφάλου, ενώ η λειτουργία του εγκεφαλικού στελέχους διατηρείται ικανοποιητική. Στην περίπτωση αυτή ο ασθενής διατηρεί μεν αυτόματη αναπνοή και καρδιαγγειακή λειτουργία, στερείται όμως συνείδησης. Στον εγκεφαλικό θάνατο παύει να λειτουργεί το εγκεφαλικό στέλεχος.
Η διάκριση μεταξύ των δύο καταστάσεων είναι ιατρικώς ευδιάκριτη και σε καμία περίπτωση άνθρωποι σε φυτική κατάσταση δεν θεωρούνται νεκροί, άρα και δυνητικοί δότες οργάνων.
15. Μπορούν να με κρατήσουν στη ζωή με μηχανήματα;
ΟΧΙ: Ο ασθενής που έχει υποστεί νέκρωση του εγκεφαλικού στελέχους είναι νεκρός και δεν μπορεί να επανέλθει στη ζωή. Τα μηχανήματα μπορούν απλά να διατηρήσουν την κυκλοφορία του αίματος παρέχοντας τη δυνατότητα χρησιμοποίησης των οργάνων, των ιστών και των κυττάρων για μεταμόσχευση.
16. Αν οι γιατροί γνωρίζουν ότι θέλω να γίνω δωρητής οργάνων θα με αφήσουν να πεθάνω ;
ΟΧΙ: Η έναρξη της μεταμοσχευτικής διαδικασίας προϋποθέτει την πιστοποίηση θανάτου. Η εκπαίδευση του ιατρικού και νοσηλευτικού προσωπικού βασίζεται στην αρχή ότι «η δωρεά οργάνων έρχεται πάντα δεύτερη σε σχέση με τους βασικούς ιατρικούς χειρισμούς. Προέχει η επιβίωση του ασθενούς και όλες οι προσπάθειες εστιάζονται σε αυτό».
17. Πώς οργανώνεται η διαδικασία δωρεάς οργάνων προς μεταμόσχευση;
Απαραίτητη προϋπόθεση για την εκκίνηση οποιασδήποτε διαδικασίας είναι η πιστοποίηση του Εγκεφαλικού Θανάτου. Σύμφωνα με το ν. 2737/1999, στη περίπτωση διάγνωσης του θανάτου, ο θεράπων ιατρός ενημερώνει τον Ε.Ο.Μ. για το θάνατο, καθώς και τους συγγενείς τού εκλιπόντος για τη δυνατότητα δωρεάς ιστών και οργάνων με σκοπό τη μεταμόσχευση, ώστε να εκφράσουν τη συναίνεση ή την άρνησή τους για την δωρεά. Aν ο εκλιπών είχε αποκλείσει τη Δωρεά Οργάνων όντας εν ζωή, με αρνητική δήλωση προς τον ΕΟΜ, σταματάει η διαδικασία δωρεάς από τον ΕΟΜ. Διαφορετικά και ΚΑΤΟΠΙΝ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΟΥ ενεργοποιείται η διαδικασία της Δωρεάς από τον δότη στους υποψήφιους λήπτες, η οποία συντονίζεται αποκλειστικά και μόνο από τον Ε.Ο.Μ.
Ο Ε.Ο.Μ., ως κεντρικός συντονιστικός φορέας, καλεί χειρουργικές ομάδες από τα αρμόδια μεταμοσχευτικά κέντρα ανά όργανο, να μεταβούν στο νοσοκομείο του δότη για την λήψη των οργάνων και συντονίζει όλες τις απαραίτητες διαδικασίες μετακίνησης και ασφαλούς μεταφοράς των μοσχευμάτων, διασφαλίζοντας τη δίκαιη κατανομή τους στους κατάλληλους λήπτες.
18. Το κόστος της μεταμόσχευσης το πληρώνει η οικογένεια του δότη;
ΟΧΙ: Μετά τη διάγνωση εγκεφαλικού θανάτου, κάθε δαπάνη απαραίτητη για την αφαίρεση, μεταφορά και συντήρηση κυττάρων, ιστών και οργάνων από ζώντα ή νεκρό δότη με σκοπό τη μεταμόσχευση, βαρύνει τον ασφαλιστικό οργανισμό του λήπτη ή του υποψήφιου λήπτη. Αν αυτός είναι οικονομικά αδύνατος και ανασφάλιστος, οι δαπάνες καλύπτονται από ειδική πίστωση του Υπουργείου Υγείας.
19. Η αφαίρεση οργάνων, ιστών ή κυττάρων παραμορφώνει το σώμα;
ΟΧΙ: Το σώμα του δότη αντιμετωπίζεται πάντα με σεβασμό. Η όλη διαδικασία διενεργείται με μεγάλη προσοχή από χειρουργούς και εκπαιδευμένο προσωπικό, χωρίς να παραμορφώνει το σώμα, την όψη ή τα χαρακτηριστικά κατά την παράδοσή του στους συγγενείς για τη διαδικασία της κηδείας.
20. Υπάρχουν θρησκευτικές αντιρρήσεις για τη μεταμόσχευση;
Οι περισσότερες θρησκείες, όπως λ.χ. ο Χριστιανισμός, ο Βουδισμός, ο Ιουδαϊσμός έχουν θετική θέση απέναντι στις μεταμοσχεύσεις. Η Ελληνική Ορθόδοξη εκκλησία αντιμετωπίζει τις μεταμοσχεύσεις με ιδιαίτερη κατανόηση και θεωρεί ότι: «η δωρεά οργάνων από εγκεφαλικώς νεκρούς δότας καθώς και η νηφάλια και συνειδητή απόφασις υγιούς ανθρώπου όπως προσφέρει κάποιο όργανό του εις πάσχοντα συνάνθρωπον, ως πράξεις φιλαλληλίας και αγάπης, είναι σύμφωνοι με την διδασκαλίαν και το φρόνημα της Εκκλησίας μας».
Ωστόσο, αν κάποιος έχει αμφιβολίες, μπορεί να το συζητήσει με τον πνευματικό του πατέρα.
21. Μαθαίνει ποτέ ο μεταμοσχευμένος ασθενής ποιος ήταν ο δότης του;
ΟΧΙ: Η ταυτότητα του νεκρού δότη δεν αποκαλύπτεται στο λήπτη και στην οικογένειά του. Δεν αποκαλύπτεται επίσης η ταυτότητα του λήπτη στην οικογένεια του νεκρού δότη. Τα αρχεία των ληπτών περιέχουν «ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα» που προστατεύονται από τον σχετικό νόμο.
22. Ποια είναι η διαφορά μεταξύ δωρητή ιστών και οργάνων και δωρητή σώματος;
Ο δωρητής οργάνων και ιστών συναινεί να προσφέρει τα όργανά του μετά τον θάνατό του για θεραπευτικούς σκοπούς (μεταμόσχευση) και μετά την αφαίρεση των οργάνων ακολουθούνται οι συνήθεις διαδικασίες ταφής.
Ο δωρητής σώματος προσφέρει ολόκληρο το σώμα του μετά το θάνατό του στην ιατρική επιστήμη για ερευνητικούς σκοπούς και στη περίπτωση αυτή δεν κηδεύεται. Οι δωρητές σώματος δηλώνουν την επιθυμία τους στο Ανατομείο της Ιατρικής Σχολής της περιοχής τους.
Τι πρέπει να ξέρετε για τη δωρεά οργάνων και τις μεταμοσχεύσεις
